سیاست‌های فتحعلی شاه در توسعه عمرانی قم و ابنیه حرم حضرت معصومه (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی تاریخ ایران دوره اسلامی

چکیده

قم شهری مهم از لحاظ استراتژیک و مذهبی در تاریخ ایران بوده است. این شهر به دلیل قرار گرفتن بر سر راههای تجاری غرب به شرق و جنوب کشور، وجود حرم حضرت معصومه (ع) در قم، مدفون بودن بسیاری از بزرگان و شاهان صفوی در قم و نزدیکی به پایتخت سیاسی کشور، در دوره قاجاریه از اهمیت بسزایی برخوردار شد. شاهان قاجار سعی زیادی در توسعه عمران قم در طول این سلسله انجام دادند. فتحعلی شاه که می توان او را پایه گذار رونق عمرانی قم به شمار آورد، اولین شاهی بود که به قم اهمیت زیادی داد و دستور توسعه قم و حرم حضرت معصومه(ع) و ابنیه حرم را صادر کرد. فتحعلی شاه برای بازدید از روند توسعه قم هر وقت می توانست به قم سفر می کرد و از نزدیک، بر توسعه قم و حرم حضرت معصومه را دنبال می کرد. در این مقاله سعی بر این است که تحولات عمرانی قم را از آغاز دوره قاجاریه تا فوت فتحعلی شاه بررسی کند و علل توجه فتحعلی شاه به قم را تجزیه و تحلیل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fath-Ali Shah's Politics in Qom and Fatemeh Ma'sumeh's shrine development

نویسنده [English]

  • Mahdi Vazin Afzal
ارباب، محمد تقی بیک (1335)، کتابچه ی تفصیل و احوالات دارالایمان قم، راهنمای جغرافیای تاریخی قم، به کوشش مدرسی طباطبایی، قم، حکمت.
ارباب، محمد تقی بیک(بی تا)، تاریخ دارالایمان قم، به کوشش مدرسی طباطبایی، قم، بی جا.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا(1370)، اکسیر التواریخ ( تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259ق )، به اهتمام جمشید کیان فر، موسسه تهران، انتشارات ویسمن.
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان(1367)، منتظم ناصری، به کوشش محمد اسماعیل رضوانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
الگار، حامد(1369)، دین و دولت در ایران(نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات طوس.
اوبن، اوژن(بی تا)، ایران امروز 1907-1906م ( ایران و بین النهرین)، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران، بی نا.
اولیویه، جی آ(1371)، سفرنامه ( تاریخ اجتماعی- اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار)، ترجمه محمد طاهر میرزا، تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام، تهران، انتشارات اطلاعات.
بارتولد(1358)، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه سردادور، تهران، انتشارات توس.
بدر، ابوالقاسم(1348)، ابنیه تاریخی قم، پایان نامه کارشناسی ارشد فرهنگ و تمدن اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران.
برقعی، سید علی اکبر(1317)، راهنمای قم، قم، نشریه دفتر آستانه.
بروگش، هینریش(1367)، سفری به دربار سلطان صاحبقران ( 1861-1859م)، ترجمه حسین کردبچه، تهران، انتشارات اطلاعات.
پولاک، یاکوب ادوار(1368)، سفرنامه ( ایران و ایرانیان )، ترجمه کیاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی.
جهانگیر میرزا(1327)، تاریخ نو، بی جا، بی نا.
خاوری شیرازی، میرزا فضل الله(1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشاری فر، تهران، ارشاد اسلامی.
دنبلی، عبدالرزاق(1383)، ماثرالسلطانیه (تاریخ جنگهای ایران و روس)، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
دوسرسی، کنت(1362)، ایران در 1839-1840م ( 1255-1256ق) ترجمه احسان اشراقی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
دهخدا، علی اکبر، (1352)، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران.
روششوار، ژولین دو(1378)، خاطرات سفر ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران، نشر نی.
ساروی، محمد فتح الله بن محمد تقی(1371)، تاریخ محمدی ( احسن التواریخ )، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات امیرکبیر.
سدید السلطنه مینایی بندرعباسی(1362)، سفرنامه ( التدقیق فی سیر الطریق )، محمد علی خان، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، تهران، نشر بهنشر.
سلطان زاده، حسین(1367)، مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
عیسوی، چارلز(1369)، تاریخ اقتصادی ایران ( عصر قاجار 1332-1215هـ.ق)، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره.
فلاندن، اوژن(1356)، سفرنامه، ترجمه حسین نور صادقی، تهران، انتشارات اشراقی.
فیض، عباس(1349)،  گنجینه آثار قم، قم، چاپخانه مهر استوار.
قاظیها، فاطمه(1381)، سفرهای ناصرالدین شاه به قم ( 1266-1309 ق)، تهران، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
قمی، حسین بن محمد حسن(1383)، تحفة الفاطمین فی احوال قم و القمیین، تحقیق علی رفیعی علامرودشتی، میراث شهاب، سال هفتم، شماره سوم و چهارم.
 
کرزن، جرج ناتانیل(1373)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
کرمانی، افضل الملک(1396قمری)، تاریخ و جغرافیای قم (سفرنامه قم)، به کوشش حسین مدرسی طباطبای، قم.
لسان الملک سپهر، محمد تقی(1377)، ناسخ التواریخ ( تاریخ قاجاریه )، جلد اول و دوم، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، انتشارات اساطیر.
مدرسی طباطبایی، حسین(1335)، تربت پاکان ( آثار و بناهای قدیم محدوده کنونی دارالمومنین قم)، قم، چاپخانه مهر.
مدرسی طباطبایی، حسین(2007 میلادی)، قمیات (مجموعه مقالات درباره قم)، نیوجرسی آمریکا، انتشارات زاگرس.
مستوفی، عبدالله(1384)، شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه)، تهران، انتشارات زوار.
مشیری، ابوالقاسم(بی تا)، تاریخچه بنای آستانه مبارکه قم، معارف اسلامی، بی تا.
میر خواند، محمد بن برهان الدین(1339)، روضة الصفا، تهران، خیام.
میرزا زین العابدین؛ شیروانی(بی تا)، ریاض السیاحه، تهران، انتشارات سعدی.
نوری، محمد تقی(1386)، اشرف التواریخ، تصحیح سوسن اصیلی، تهران، میراث مکتوب.
وقایع نگار، میرزا صادق(بی تا)، زینت المدایح، ش28ب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
هاشم آصف، محمد، (1352)، رستم التواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران، انتشارات امیرکبیر.
هالینگبری، ویلیام(1363)، روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران، ترجمه امیر هوشنگ امینی، تهران، انتشارات کتاب سرا.
هدایت، رضا قلی میرزا(1380)، تاریخ روضة الصفای ناصری، به تصحیح جمشید کیان فر، تهران، انتشارات اساطیر.
Calmard.j,(1986): “Kum”, The Encyclopaedia of  Islam. Vol 5,Leiden.E.J.Baill