تاملی بر موقعیت ولایت «ارغیان» در خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد باستان‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از مناطقی که در اثر مناسبهای سیاسی حکومتها و تحولات تاریخی امروزه مغفول مانده است سرزمین کهن و ریشه دار ارغیان بوده است. وجود ارغیان در منابع اولیه از آغاز حضور اسلام در منطقه نشان از اهمیت و اعتبار آن است. کهنترین منابع، ارغیان را تابع نیشابور ذکر کرده اند و این بیان از آن دارد که احتمالاً ریشه های آن به قبل از اسلام برسد. هرچند نام ارغیان از قرون اولیه هجری تا دوره اخیر در منابع تاریخی آمده است اما از آنجا که این منطقه تابعی از کلان شهر نیشابور بوده، در درجه دوم اهمیت داشته و لذا از نگاه محققان و پژوهشگران مغفول مانده است. اینطور به نظر می رسد که تهاجمات اقوام مختلف به منطقه در پاره ای از برهه های تاریخی، ارغیان و بسیاری از مناطق را از رونق انداخته و این امر خود به خود از اعتبار آن کاسته است. در اثر تهاجمات مغول و تیمور به خوبی می بینیم که کلان شهر نیشابور به شهری متروکه و بی اهمیت تبدیل می شود، حال در این میان دیگر جایی برای ارغیان باقی نمی ماند. چه بسا که در دوره جانشینان تیمور یعنی شاهرخ به دلیل انتقال قدرت به هرات، ارغیان تابعی از هرات ذکر شده است و چنین می نماید که پس از این ارغیان تنها به منطقه گذرگاهی و مسیر ارتباطی تبدیل می شود، جایی که در قرون اولیه اسلامی مسند بزرگان و علمای علم حدیث و مکتب فقهای بزرگ منطقه بوده است. آمدن و رفتن حکومتهای بعدی تا به امروز نتوانسته است اعتبار مجدد ارغیان را به آن باز گرداند. ما تنها با بررسی گزارشات ارائه شده در دوره های مختلف تاریخی، ولایت ارغیان را مشخص کرده و اهمیت و اعتبار آن را به یاد می آوریم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on "Arghiyan" Location in Khorasan

نویسندگان [English]

  • Mohamad hasan Behnam far 1
  • Ahmad Nikgoftar 2
ابن رسته اصفهانی، احمد بن عمر، (1365) الاعق النفیسه، ترجمه حسین قره چانلو، چاپ اول، تهران، انتشارات امیر کبیر
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، (1368) مراة البلدان، به تصحیح دکتر عبدالحسین نوائی و میر هاشم محدث،  چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان،(1367) تاریخ منتظم ناصری (جلد سوم)  به تصحیح دکتر محمد اسماعیل رضوانی، چاپ اول ، انتشارات دنیای کتاب
بلازری ، احمد بن یحیی، (ْ1364)  فتوح البلدان ، ترجمه آذرتاش اذرنوش ،چاپ دوم ، تهران، انتشارات سروش
البغدادی، لصفی الدین عبدالمومن بن عبدالحق، (1373) مراصدالاطلاع ، تصحیح و تعلیق : علی محمد البجاوی، دارالحیاء اکتب العربیه، الطبع الاولی
بناکتی، فخرالدین ابو سلیمان،(1348)  تاریخ بناکتی ، ترجمه جعفر شعار، چاپ اول، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی
توحدی؛ کلیم الله، (1374)  اسفراین: دیروز، امروز، انتشارات واقفی، مشهد
حموی بغدادی، یاقوت،(1380 ) معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی،ج1، بخش نخست، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی تهران
خافی، فصیحی، ( 1386) مجمل فصیحی ، ج3 ، تصحیح وتحقیق محسن ناحی نصرآبادی ، چاپ اول، انتشارات اساطیر، تهران
خواجه رشیدالدین، (1358 هجری/ 1940م) تاریخ مبارک غازانی، به سعی واهتمام و تصحیح کارل یان، انگلستان
دمشقی، شمس الدین؛(1356)  نحبه الدهر فی عجائب البر و البحر، ترجمه ی دکتر سید حمیدطبیبیان: چاپ اول، انتشارات اساطیر
الزمجی الاسفزاری معین الدین محمد، (1380هـ) روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات، مقدمه و حواشی به سعی و اهتمام محمد اسحاق، دانشگاه کلکته
سمعانی،  عبدالکریم بن محمدبن منصور التمیمی، (1382 ﻫ.ق/1962 م) الا نساب، ج 1، تصحیح وتعلیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی،  تحت مراقبة الدکتور محمد عبدالمعید خان، الطبعطة الاولی،  بمطبعة دائرة المعارف العثمانیة حیدر آباد دکن الهند
شهاب الداین عبدالله خوافی حافظ ابرو، (1370) جغرافیای خراسان در تاریخ حافظ ابرو، تصحیح و تعلیق دکتر غلامرضا ورهام، چاپ اول، نشر اطلاعات
طاهری، علی اصغر،(1385) جهان ارغیان تا بام و صفی آباد، چاپ اول، تهران انتشارات ایران جوان،
قزوینی ، میرزا محمد طاهر ،تاریخ جهان آرای عباسی ،اراک، داوری: 1329
مروی وزیر مرو، محمد کاظم،(1364) عالم آرای نادری، جلد دوم، به تصحیح و با مقدمه و حواشی محمد امین ریاحی و مقدمه میکلوخو ماکلای خاور شناس روس، ترجمه دکتر عنایت الله رضا، چاپ اول، تهران: انتشارات زوار
منجم، ملاجلال،(1366) تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال ، بکوشش سیف الله وحید نیا، چاپ اول . بی جا
میرنیا، سید علی، (1369) پژوهشی در شناخت ایل ها و طایفه های عشایری خراسان، چاپ اول، مشهد، موسسه انتشاراتی و اموزشی نسل
نطنزی، محمودبن هدایت الله افوشنه ای، (1373) نقاوة الاثار، تهران : انتشارات علمی و فرهنگی
نطنزی، معین الدین، (1383) منتخب التواریخ معینی ، به اهتمام پروین استخری، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر
نیشابوری، الحاکم،(1339) تاریخ نیشابوری، به سعی و کوشش دکتر بهمن کریمی، چاپ اول، تهران، نشر کتابخانه ابن سینا
نیک گفتار، احمد، (1387) جغرافیای تاریخی ارغیان، چاپ اول، مشهد: انتشارات کیهان اندیشه
هوشیار، محمد مهدی،(1379) تحلیل الگوی تقسیمات کشوری شمال خراسان نمونه: شهرستان اسفراین، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس:
ییت، کلنل چارلزادوارد، (1365) سفرنامه سیستان و خراسان ، ترجمه قدرت الله روشنی زعفرانلو – مهرداد رهبری، چاپ اول، انتشارات یزدان
sponer , brian, ARGHIYAN The area of Jajarm in western Khurasan , IranIII, vol II, ,1965
Sykes ,p.m.,Geographical journal , vol.37,no.1.(jan.,1911),