پزشکی و روشهای بهداشتی-درمانی در متون کهن ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران

چکیده

پزشکی از دیر باز یکی از موضوعات مورد علاقه ملل گوناگون جهان بوده است ، نیاکان ما عقیده داشتند که جهان مادی ، تن  و شادمانی ، آفریده های خدا هستند و وظیفه دینی انسان است که از آنها نگهداری کند و آنها را گسترش دهد و از آنها بهره گیرد و این خود سبب بود، که آنان در پی از بین بردن هرگونه رنج  های بشری از جمله رنجهای جسمانی برآیند و پزشک و پزشکی را ارج نهند. کهن ترین و مهمترین آگاهی ها درباره چگونگی پزشکی و درمان بخشی در ایران باستان رادر لابه لای متون اوستایی می توان به دست آورد. در جای جای متون دینی ایرانیان پیش از اسلام، دربارة بهداشت ، چگونگی برخورد با نجاسات و بیماری ها سخن به میان آمده و این سفارشات بهداشتی در قالب داستان های اساطیری، دینی و تاریخی به خواننده القاء شده است . البته به غیر از اوستا آنچه از نوشته های فارسی میانه زردشتی در پی‌گذر زمان برجای مانده است، میراثی است جاودان و گران سنگ که فرهنگ، اندیشه ها، پنداشته ها و باورهای کهن ایرانیان را به روشنی باز می نماید. این مقاله در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از منابع کهن موجود پیرامون پزشکی به بررسی پزشکی و روشهای بهداشتی –  درمانی در متون کهن ایرانی و جایگاه این علم در آموزه های زردشتی بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Medicine and Sanitary-Remedial Methods in Old Iranian Texts

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasan Behnam Far 1
  • Nadie Aboee Mahrizi 2
آموزگار، ژاله، «دوگانگی نیکی‌ها و بدی‌ها در اخلاق زردشتی»، یکی قطره باران، جشن نامه استاد زریاب خوییبه کوشش احمد تفضلی، تهران: نشر نو، 1370.
ابوالقاسمی، محسن، راهنمای زبان های باستانی، ج2، تهران: سمت، 1388.
اوستا(کهن ترین سروده های ایرانیان)، ج1، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید، 1370، ص385.
 
اوستا(کهن ترین سروده های ایرانیان)، پژوهش جلیل دوستخواه، 2 ج، تهران: مرواید، 1387.
الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران وسرزمین های خلافت شرقی، ترجمه باهرفرقانی، تهران: امیرکبیر، 1371.
بندهشن ،گزارش مهرداد بهار، تهران: توس، 1378.
بویس، مری،  تاریخ کیش زردشت، ج 1، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: توس، 1374. .
بهزادی، رقیه، قوم های کهن درقفقاز، بین النهرین وهلال حاصلخیز، تهران: نشرنی، 1382.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد، الصیدنه فی الطب، ترجمه باقر مظفرزاده، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1383.
پوله، ژاک، تاریخ پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و دامپزشکی، ج 2، مترجمان : مرتضی ثاقب فر و دیگران، تهران؛ بنیاد دانشنامه نگاری ایران، 1388.
تاج بخش، حسن، بیماری شناسی عمومی، تهران: دانشگاه تهران، 1348.
_____، تاریخ پزشکی ودامپزشکی در ایران، ج1، تهران: دانشگاه تهران، 1372.
تقی‌زاده، سیدحسن، تاریخ علوم در اسلام، تهران: فردوسی، 1379.
تمیم داری، احمد، داستانهای ایرانی، تهران: حوزه هنری، 1379.
جرجانی، اسماعیل‌بن‌حسن الحسینی، ذخیره خوارزمشاهی، ج 1، به کوشش محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران:دانشگاه تهران، 1342.
خدادادیان، اردشیر، تاریخ ایران باستان، ج دوم، تهران: سخن، 1383.
_____،  «پزشکی و روش های بهداشتی- درمانی در ایران باستان»، هنر و مردم، شماره 178-177.
رنان، کالین، تاریخ علم، کمبریج، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز، 1366.
روایت پهلوی، مهشید میر فخرایی، تهران:موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.
زیگریست، هنری، پزشکان نامی، ترجمه حسن صفاری، کوکب صورتگر، تهران: امیرکیر، 1362.
 
سلامی، عبدالسلام، طب قدیم ایران، تهران: کازرونیه، 1381.
شریفیان، فریبا، پزشکی در ایران باستان، استاد راهنما : ژاله آمورگار، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران، مقطع ارشدفرهنگ وزبان های باستانی، تهران، 1379، منتشر نشده.
شهروینی، مهربان، گندی شاپور در گهواره تاریخ، تهران: پورشاد، 1381.
صبوری هلستانی، نرجس بانو، پزشکی به روایت کتاب سوم دینکرد، استاد راهنما : ژاله آمورگار، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)، 1390.
_____، نرجس بانو، پزشکی به روایت کتاب‌های پنجم و هشتم دینکرد، استاد راهنما: ژاله آموزگار، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، مقطع دکتری، 1385، منتشر نشده.
فتزمر، گرهاد، پنج هزار سال پزشکی، ترجمه سیاوش آگاه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی،  1366.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، چاپ دوم، 1388.
قریب، بدر الزمان، "طلسم باران از یک متن سغدی"، نشریه فرهنگ ایران باستان، فروردین 1348.
متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران:کتابخانه ملی ایران، 1371.
معین، محمد،  فرهنگ فارسی، ج1، تهران: امیرکبیر، 1371.
وندیداد، ج2، هاشم رضی، تهران: بهجت، 1385.
Geldner, K. F, Avesta  the  sacred  Books of  the  parsis,Vol. 3, Stuttgart, 1895.
Zehner, R.,  C, Zurvan, A Zoroastrian Dilemma, Oxford, 1955