تعامل نهاد دین و دولت در عصر پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

کارشناس ارشد تاریخ انقلاب اسلامی

چکیده

موضوع پژوهش حاضر تعامل نهاد دین و نهاد دولت از ابتدای قرن حاضر تا پیروزی انقلاب اسلامی است که در آن به بررسی سیاست‌های حکومت پهلوی در قبال نهاد دین و حوزه‌های علمیه و هم‌چنین برخوردهای متقابل حوزویان  در برابر این سیاست‌ها و نگاه و برخوردشان در مقابل حکومت پهلوی و سیاست‌های دینی‌اش پرداخته شده‌است. سیاست‌هایی که گاه بنابر مصالح در جهت خواسته‌های مذهبیون بود و گاه چنان ضدمذهب بود که تمامی مراجع را به مقابله با حکومت می‌کشاند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده‌ها مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است.نتیجه‌ی به دست آمده نشان می‌دهد که حکومت پهلوی اگرچه در مقاطعی سیاست‌هایش مطابق خواسته‌های مذهبیون و موافق با تمایلات نهاد دین بود اما این نزدیکی نه از روی دغدغه‌های دینی که براساس مصلحت‌سنجی‌ و به منظور تحکیم پایه‌های قدرت خویش بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interaction of Religion and State Institute in Pahlavi Era

نویسندگان [English]

  • Mohammad Kazem Shefaei Harisi
  • Atefeh Fattahi
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، نشرنی، تهران، چاپ سیزدهم، 1387.
اترگله، فاطمه عظیمی، «سنخ‌شناسی مواضع روحانیون در مواجهه با سیاست و حکومت محمدرضا شاه از نهضت ملی تا 15خرداد»، سیدهاشم آقاجری، پایان‌نامه‌ی مقطع کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، 1387.
اخوی، شاهرخ، «نقش روحانیت در صحنه‌ی سیاسی ایران»، در: مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، گردآورنده: جیمزبیل و ویلیام راجرلویس، ترجمه؛عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات، تهران، نشر نو، چاپ دوم، 1369.
استادی، رضا، خاطرات شیخ رضا استادی، تدوین: عبدالرحیم اباذری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، تابستان 1387.
براهویی، نرجس خاتون، «احزاب مذهبی»، در: تحولات سیاسی اجتماعی ایران 1357-1320، به اهتمام: مجتبی مقصودی، تهران، نشر روزنه، چاپ دوم، 1386.
بصیرت‌منش،حمید، علما و رژیم رضاشاه، تهران، نشر عروج، چاپ سوم، 1387.
جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های سیاسی مذهبی ایران؛ 1357-1320، تهران، خانه کتاب، چاپ نهم، 1387.
جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم؛ شرح‌حال مدفونین در سرزمین قم، قم، انتشارات انصاریان، چاپ اول 1382.
حایری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر، 1380.
حسن‌زاده، اسماعیل، «مشی چریکی چپ در ایران»، در: تحولات سیاسی اجتماعی ایران 1357-1320، به اهتمام: مجتبی مقصودی، تهران، نشر روزنه، چاپ دوم، 1386.
حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی، اسلام سیاسی در ایران، قم، انتشارات دانشگاه مفید، چاپ دوم، پاییز 1389.
 
دوانی، علی، قم، نهضت دو ماهه، چاپ‌ حکمت، 1341ش.
-------، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، بنیاد فرهنگی امام رضا(ع) ، 1358، جلد چهارم.
رجبی، محمدحسن، زندگی سیاسی امام خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377.
رهنما، علی، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، تهران، گام‌نو، چاپ اول 1384.
روحانی، سید حمید، نهضت امام خمینی، تهران، نشر عروج، چاپ پانزدهم، بهار 1381.
شریعت سنگلجی، محو الموهوم، تهران، چاپ‌خانه‌ی تابان، اردی‌بهشت 1323.
شریف رازی، محمد، آثارالحجه، موسسه‌ی مطبوعاتی دارالکتاب، قم، چاپ سوم، 1332.
صابری همدانی، احمد، خاطرات آیت‌الله صابری همدانی، تدوین: سید مصطفی صادقی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، بهار 1384.
صحیفه‌ی امام، تهران، موسسه‌ی چاپ و نشر عروج، نسخه‌ی دیجیتال.
عظیمی، فخرالدین، بحران دموکراسی در ایران، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران، نشر البرز، چاپ اول، 1372.
فرید مدرسی، «رئیس حوزه؛ تاریخچه‌ی زندگی آیت‌الله العظمی سیدمحمدرضا موسوی‌گلپایگانی»، هفته‌نامه‌ی شهروند امروز، سال سوم، شماره‌ی 53، 16/4/1387
کاتم، ریچارد، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه: احمد تدین، تهران، نشر کویر، چاپ چهارم، 1385.
کدیور، محسن، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران، نشرنی، چاپ پنجم، 1380.
الگار، حامد، نیروهای مذهبی در ایران قرن بیستم برگرفته از تاریخ ایران کمبریج، ترجمه: تیمور قادری، تهران، نشر مهتاب، 1388.
گرامی، محمدعلی، خاطرات آیت‌الله محمدعلی گرامی، به کوشش: محمدرضا احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، زمستان 1381
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، جلد اول، چاپ دوم، پاییز1374
 
مرکز بررسی اسناد تاریخی ، آیت‌الله گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول، 1385.
مسعودی خمینی، خطرات حجه‌الاسلام مسعودی خمینی، تدوین: جواد امامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، پاییز 1381.
مصاحبه با آیت‌الله سید اسماعیل هاشمی، مجله‌ی حوزه، ش58، مهر و آبان 1372
مصاحبه با آیت‌الله سید محمدباقر سلطانی طباطبایی، مجله‌ی حوزه، ش44-43، فروردین و اردی‌بهشت 1370
مصاحبه‌ی اوریانا فالاچی با شاه ایران، بی‌جا، نشر آواز، 1357.
معادیخواه، عبدالمجید، جام شکسته؛ عبدالمجید معادیخواه، خاطرات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، بهار1384.
ملایی توانی، علیرضا، مشروطه و جمهوری، تهران، نشر گستره، 1381.
ممقانی، اسدالله، مسلک الامام فی سلامه الاسلام، به کوشش: صادق سجادی، تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول،1363.
--------، دین و شئون و طرز حکومت در مذهب شیعه، تهران، چاپ‌خانه‌ی مجلس شورای ملی، چاپ دوم، 1335ش.
موسوی‌تبریزی، سیدحسین، خاطرات آیت‌الله موسوی تبریزی، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول 1384.
نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی 25 ساله‌ی ایران، از کودتا تا انقلاب، ، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ هشتم، 1386.
نشریه آیین اسلام، 1326
نشریه همایون، سال اول، شماره دوم، 1313.
همایون کاتوزیان، محمد علی، اقتصاد سیاسی ایران، تهران، نشر مرکز، چاپ چهاردهم، 1387.
----------، دولت و جامعه در ایران، تهران، نشرمرکز، ج چهارم، 1386.