سیر تحول خط و زبان پارسی در قرون نخستین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی

چکیده

زبان و ادبیات پارسی با وجود لهجه های گوناگون از آغاز تا ورود اعراب دچار تحولات بسیاری شد، باوجود این، ایرانیان هیچگاه زبان رسمی خود را فراموش نکرده و حتی در برخی اوقات زبان ملل مغلوب را نیز تحت تأثیر خود قرار دادند. می توان ادبیات ایران را در سه قرن نخستین هجری به سه دسته تقسیم کرد؛ ادبیات عربی، ادبیات پهلوی وادبیات دری. ادبیات دری زبان ادبى، رسمى و سیاسى ایران در دوره اسلامی است. این زبان، تکامل یافتۀ زبان پهلوی شمالی یا پهلوی اشکانی است، و زبان مذکور بر اثر گذشت زمان وآمیزش با زبان عربی تحوّل یافت. با این وجود در قرون سوم و چهارم هجری، ترویج زبان پارسی و تعقیب فکر استقلال ادبی ایرانیان از دورۀ سامانیان را می توان ابتدای ترقی ادب فارسی در ادوار ادبی روزگار کنونی دانست. لذا نوشتاری که از نظر خواهد گذشت، متنی است آماده شده در رابطه با تحولات زبان پارسی در قرون اولیۀ اسلامی. این پژوهش بر آن است؛ تا با بهره گیری از منابع، نخست تحولخط و زبان پارسی را از آغاز تا قرون اولیۀاسلامی، آمیزش زبان عربی و پارسی در سه قرن اولیۀ هجری، سپس ترقی ادب پارسی و رنسانس ایرانی در قرون ذکر شده را مورد مطالعه قرار دهد. اما هدف اصلی این مقاله پاسخ به این سئوال می باشد ؛ خط و زبان فارسی در قرون نخستین اسلامی دچار چه تحولاتی شد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Persian language and writing changing time line in first Islamic centuries

نویسندگان [English]

  • Fayyaz Zahed 1
  • Jamak mashaelahi 2
  • Hoda Mousavi 2
چکیده [English]

Persian language and literature with different types of accents and communicating way faced with many change and challenges from Arab's entrance, with this fact Iranian were never forget their own official language even though sometimes they can make firm effects on the language of winner nations. We can divide Persian literature in first three Hijri centuries into three main parts: Arabic literature, Pahlavi literature and Dari literature. Dari literature: Dari is the political official and literature language in Islamic age. This language is developed version of north Pahlavi or Parthian Pahlavi.  Language, with time mixing talked language Whit this reality in third and force Hijri centuries, Parsi languages development is in other of following literature Iranian independences approach from Samanian age.
We can imagine that time as the start point of Parsi literature increasing level.  the present text describes changing time line of Parsi language in first Islamic centuries present research wants to express and study the results  of  mixing Parsi and Arabic language in first three Hijri centuries after increasing Parsi level with utilizing  revolving sources of Parsi language and writing alphabets in early Islamic age.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dary literature
  • Pahlavi language
  • arabic language
  • translation movement
  • Iranian renaissance
آذرنوش، آذرتاش،1354، نفوذ فارسی در زبان تازی، تهران، دانشگاه تهران
-----------، 1385، چالش های میان فارسی و عربی، تهران، نشرنی
بروان، ادوارد، 1367، تارخ ادبیات ایران، ترجمه: فتح الله مجتبایی و غلامحسین صدری، جلد1، تهران، مروارید
بلاذری، احمدبن یحیی، 1337، فتوح البلدان، ترجمه: محمدتوکلی، تهران، نقره
پیرنیا، حسن، 1386، تاریخ ایران قبل از اسلام، تهران، نامک
تاریخ سیستان، 1366، تحقیق: ملک الشعرای بهار، تهران، کلاله خاور
تبریزی، محمد بن خلف، 1362، برهان قاطع، مصحح: محمد معین، جلد2، تهران: امیرکبیر
تویسرکانی، قاسم، 1350، زبان تازی در میان ایرانیان، تهران: دانشگاه تهران
ثاقب فر، مرتضی، 1383، تاریخ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمه: تورج دریانی، تهران: ققنوس
حسن ابراهیم حسن، 1389، تاریخ سیاسی صدر اسلام، ترجمه: ابوالقاسم، تهران: بدرقه جاویدان
رازی، ابن مسکویه: 1369، تجارب الامم، ترجمه: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش
ریپکا، یان، 1381، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه: عیسی شهابی، تهران: علمی و فرهنگی
زارعی. احمد علی، چگونگی پیدایش نهضت شعوبیه و تأثیرات فرهنگی و ادبی آن در تمدن اسلامی در عصر عباسیان، فصلنامه تاریخ پژوهی ، شماره 44و 45، پاییز و زمستان 1382، ص199
زیدان،جرجی، 1386، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، تهران: امیرکبیر
صفا، ذبیح الله، 1378، تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس
فرزام، مصطفی، 1381، خط و زبان در گذر فرهنگ ایران، تهران: قوانین
فروزانی، ابوالقاسم، 1381، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان، تهران: سمت
گیریشمن، رومن، 1382، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: قلم
محمدی عراقی، محمود، پیوندزبان فارسی و عربی، مهر1381، کیهان فرهنگی، شماره192
مستوفی، محمدبن ابی بکربن احمد، 1364، تاریخ گزیده، تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر
مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، 1374، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1365، التنبیه الاشرف، تحقیق: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی
مفتخری، حسین، حسین زمانی، 1381، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان، تهران: سمت
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1361، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، تحقیق: علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و ترجمان ایران
نرشخی، ابوبکرمحمدبن جعفر، 1363، تاریخ بخارا، تحقیق: محمد تقی مدرس قزوینی، تهران: توس یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب ابی واضح، 1371، تاریخ یعقوبی، تحقیق: محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی