بررسی کارکرد ارکان «آموزش‌دهنده» و «آموز‌ش‌گیرنده» در مدرسه چهارباغ اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ معاصر ایران، عضو محقق انجمن مطالعات جهان اسلام و محقق پژوهشگاه عالی تاریخ ایران

چکیده

ضرورت فراگرفتن علوم دینی به خصوص قرآن و احکام اسلامی یکی از ویژگیهای جامعه اسلامی بوده و مساجد به عنوان یکی از مراکز دینی، در بردارنده وجهه دینی و علمی در فراهم ساختن مجالس بحث و مناظره محسوب می‌شدند و همین امر سرمشقی برای ایجاد نهادهای آموزشی مانند مدارس گردید. البته روح مذهبی و دینی بر نهاد آموزشی‌ حاکم بود به ویژه که نهاد وقف به منظور تأمین مادی و معنوی معلمان و متعلمان شکل گرفت و در میان سیر تاریخی توسعه و تکامل مدارس در دوره‌های مختلف، در دوره صفویه بی‌شمار مدارس موقوفه ساخته شد. زیرا در این دوره شکل‌گیری فضای مذهبی جدید و برقراری روابط خارجی با کشورهای اروپایی و همچنین دگرگونی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، شرایطی را مهیا کرد که به منظور تثبیت جایگاه مذهب شیعه، مدارس، بیشترین نقش را در تعلیم و تربیت متعلمانِ مقیّد به شیعه اثنی عشری داشت تا پایه‌های دینی حکومت صفوی استوار گردد. در این راستا مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان مدرسه موقوفه شاهی یکی از مراکز آموزش دینی به منظور توسعه آموزه‌های شیعی بوده است که دو رکن اصلی «آموزش‌دهنده» و «آموزش‌گیرنده» نقش اساسی در تعلیم و تعلّم طلاب آن داشته و این نهاد آموزشی، هم بُعد مادی و هم بُعد معنوی مدرّسان و طلاب خود را در فرآیند تعلیم و آموزش در نظر گرفته است. این مقاله با توجه به انگیزه بنای مدرسه چهارباغ به عنوان نهاد موقوفه به منظور گسترش علوم دینی به بررسی کارکرد دو رکن «آموزش‌دهنده» و «آموزش‌گیرنده»؛ مدرّسان و طلاب می‌پردازد و همینطور وظایف آنان، محتوای کتب درسی و شرایط تدریس و تعلیم مدرسان و طلاب را واکاوی نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Teachers and Students’ Function in Chahar-Bagh School; A Survey

نویسنده [English]

  • Sheida Saberi
چکیده [English]

Devotion is an affair in Islamic societies; this was desired aspect social, economic and religious. In fact devotion has been cultural action that includes public revenues. There is attention to public rents in education in Islam, too. Many people like to stay their names or works after their death so they spend their part of their properties for welfare affairs. These include building mosques, schools, facilities and every things that help people’s quiet. Some people built schools (Madrase). These places were important in Islamic Iran because they similar to mosque and their role was promotion of Islamic thought especially in Safavid era, Shi’at thought. Therefore, in this time schools were places for education and promotion Shi’at religion. Chahar-Bagh school is a symbol of these kinds. This paper represents role of function of teachers and students in this school and discuss their position in devotion‘s affair. In fact, main theme is surveying the effect of devotion in education of Shi’at in Safavid era. Chahar-Bagh school and studying its situation in edification and pedagogy shows to us role of teachers, students, their functions and lessons theme that taught by Benefactors’ orders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • teachers
  • students
  • Chahar-Bagh school
  • Devotion
ـ احمدی، نزهت(1381)، «شیوه اداره مدارس بر اساس وقف‌نامه‌ها در دوره صفوی»، میراث جاویدان، شماره 37، صص 40-33.
ـ الاصفهانی، محمدمهدی بن محمدرضا(1340)، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران: امیرکبیر.
ـ العاملی، زین الدین بن علی بن احمد الشامی(1328)، منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: ناشر حسن المصطفوی تبریزی.
ـ ایمانیه، مجتبی(1355)، تاریخ فرهنگ اصفهان؛ مراکز تعلیم از صدر اسلام تاکنون، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
ـ آنه،کلود(1368)، اوراق ایرانی، ترجمه ایرج پروشانی، تهران: معین.
ـ تاورنیه، ژان باتیست(1336)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری و تصحیح شیرانی، اصفهان: انتشارات تأیید.
ـ حسنی، عطاءاله(1385)، «آموزه‌های نظری در عصر صفوی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52، صص 168-153.
ـ خاتون آبادی، سیدعبدالحسین(1352ﻫ)، وقایع السنین و الاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: اسلامیه.
ـ ریاحی، محمدحسین(1374)، «مدرسه چهارباغ »، فرهنگ اصفهان، شماره 1، صص 65-53.
ـ ریاحی، محمدحسین(1379)، «مدرسه چهارباغ اصفهان»، حوزه اصفهان، شماره 2، صص 144-133.
ـ سپنتا، عبدالحسین(1346)، تاریخچه اوقاف اصفهان، اصفهان: اداره کل اوقاف اصفهان.
ـ سلطان‌زاده، حسین(1364)، تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، تهران: انتشارات آگاه.
 
ـ شاردن، ژان(1350)، سفرنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، جلد چهارم، تهران: امیرکبیر.
ـ صفا، ذبیح‌اله(بی‌تا)، آموزشگاهها و آموزشها در ایران از عهد قدیم تا دوران معاصر، تهران: مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی شورای عالی فرهنگ و هنر.
ـ ضیمری، محمدعلی(1371)، زمینه تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام، شیراز: دلگشا.
ـ کمپفر، انگلبرت(1350)، در دربار شاهنشاهی ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: انجمن آثار ملی.
ـ گلشنی، عبدالکریم(1349)، «تشکیلات آموزشی ایران دوره صفوی»، خرد و کوشش، شماره 5، صص 56-40.
ـ مجتهدی، کریم(1379)، مدارس و دانشگاههای اسلامی و غربی در قرون وسطی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ مجدزاده، جواد(1321)، «مدرسه چهارباغ»، صهبا، شماره 73، صص 193-188.
ـ «مدارس اسلامی؛ میعادگاه دین و هنر»(1362)، هنر و معماری، شماره 4، صص 115-104.
ـ مصطفوی، مینودخت(1351)، وقف در ایران، تهران: بی‌نا.
ـ موسوی دهسرخی، سید محمود(1398ﻫ)، سراج المبتدئین، ترجمه و شرح منیه المرید، قم: منشورات مکتب بصیری.
ـ میرزا سمیعا(1368)، تذکره الملوک، به کوش محمد دبیر سیاقی، تهران: امیرکبیر.
ـ نصیری مقدم، محمدناصر(1373)، «وقف‌نامه مدرسه چهارباغ»، میراث جاویدان، سال 2، شماره 4، صص 118-112.