پیامدهای فرهنگی مهاجرت قبایل عرب به ایران تا پایان دوره اموی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه تهران

2 عضو هیئت علمی گروه ایران‌شناسی دانشگاه میبد

چکیده

با چیرگی تازیان مسلمان بر ایران، عرب‌ها با انگیزه‌های مختلف به این سرزمین وارد شدند و در مناطق و شهرهای آن سکونت یافتند. مسئله این پژوهش پیامدهای فرهنگی است که در نتیجه مهاجرت عرب‌ها به ایران به وجود آمد. دوره زمانی مورد بحث در این پژوهش، دوره‌ای حدودا صد ساله یعنی از آغاز فتح ایران در دوره خلفای راشدین تا پایان دوره اموی (132ق.) را در بر می‌گیرد. روش تحقیق، روشی توصیفی‌ـ‌تحلیلی با استفاده از منابع، مآخذ و پژوهش‌های تاریخی بود. مهاجران عرب، افراد و قبایل مختلف با عقاید، افکار و اغراض گوناگون را شامل می‌شدند. آنان پس از همنشینی و اختلاط با بومیان منشأ تاثیرات بسیاری شدند و از آنان در جنبه‌های مختلف تاثیر گرفتند. در این پژوهش برخی از مهم‌ترین پیامدهای فرهنگی حضور قبایل عرب در ایران؛ همچون گروش ایرانیان به اسلام، فرهنگ پذیری متقابل، تاثیرات زبانی، نامگذاری عربی، تعصبات قومی اعراب و پیامدهای آن، و اختلافات قبیله‌ای اعراب در ایران شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural Outcomes of Arab Tribes Migration into Iran until the end of Omayyad Period

نویسندگان [English]

  • Azartash Azarnoosh 1
  • Zohreh Dehghanpour 2
1
2
-         آذرنوش، آذرتاش، چالش میان فارسی و عربی، تهران: نشر نی، 1385 ش.
-         ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر- دار بیروت، 1385ش/1965م.
-         ابن‌حوقل نصیبی، ابو قاسم، صوره الارض، لیدن: بریل، م1939، چاپ دوم.
-         ابن‌عبد ربه اندلسی، احمد بن محمد، عقد الفرید،‌ بیروت:‌ دار الکتب العلمیه، 1404ﻫ. ق.
-         ابن‌اعثم، احمد، الفتوح، به کوشش علی شیری، بیروت: دارالاضواء، ط. الأولی، 1411ق/1990م.
-         ابن‌مسکویه، ابو علی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: سروش،‌ ط. الثانیه، 1379ش.
-         ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت: دار الاحیاء تراث عربی،‌ چاپ اول، 1415ﻫ. ش.
-         -----------، مقاتل الطالبیین، بیروت: دارالمعرفه، بی تا.
-         اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری(جلد 1) و ترجمه مریم میر احمدی(جلد 2)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1369ش.
-         باسورث، ادموند کلیفورد، تاریخ سیستان(از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان)، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1377ش.
-         بلاذری، احمدبن یحیی، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1998م.
-         بولت، ریچارد، گروش به اسلام در قرون میانه، ترجمه محمدحسین وقار، تهران: نشر تاریخ ایران،‌ 1364ش.
-         بیات، علی، «وقفه عند اسباب انتقال الخلافه الاسلامیه من المدینه المنوره الی الکوفه و نتائجه»، مجله العلوم الانسانیه للجمهوریه الاسلامیه الایرانیه، جامعه تربیت مدرس(کلیه العلوم الانسانیه).
-         بهرامی، شیرین، فعالیت‌های تعلیمی و تبلیغی عالمان دینی در سرزمین شرقی خلافت تا پایان قرن دوم هجری(پایان نامه)، دانشگاه تهران دانشکده الهیات و معارف اسلامی(گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، سال 1384.
-         تاریخ سیستان،‌ نویسنده ناشناس، به کوشش ملک الشعرای بهار، تهران: کتابخانه زوّار، بی­تا.
-         پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام، چاپ اول، 1350ش.
-         جاحظ، البیان و التبیین، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1423ه.ق.
-         جرجی زیدان، تاریخ و تمدن اسلام، جلد 5، ترجمه علی جواهرکلام، تهران:‌ امیرکبیر، 1379ش.
-         جهشیاری، الوزراء والکتّاب، ترجمه ابوالفضل طباطبائی، تحقیق مصطفی السقّا، ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بی جا،‌ 1348ش.
-         خسروی،‌ محمدرضا و علی بیات، «مواجهه جامعه ایرانی در برابر سلطه اعراب مسلمان در سده‌های اول و دوم هجری»، فرهنگ، 67؛ پاییز 1387ش.
-         چُوکْسی، جمشید گرشاسپ، ستیز و سازش، ترجمه نادر میر سعیدی، تهران: ققنوس، 1381ش.
-         دهقان پور، زهره، مهاجرت قبایل عرب به ایران و پیامدهای آن تا پایان دوره اموی(پایان نامه)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران(گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی)، شهریور ماه 1388.
-         دنت، دانیل، جزیه در اسلام،‌ ترجمه محمدعلی موحد، تبریز: کتابفروشی سروش، بی تا.
-         دنیل، التون.ل، تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حکومت عباسیان، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1367ش.
-         دینوری،‌ احمد بن داود، اخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم: منشورات الرضی، 1368ش.
-         زرین کوب،‌عبدالحسین، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: اداره کل نگارش وزارت آموزش و پرورش،‌ 1343ش.
-         زنجانی، حبیب الله، مهاجرت،‌ تهران:‌ سمت، 1380ش.
-         صدیقی،‌ جنبش‌های دینی ایرانی در قرن‌های دوم و سوم،‌ تهران: پاژنگ، 1372ش.
-         طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک،‌ بیروت: دارالتراث، ط.الثانیه،‌ 1387ش/1967م
-         فرای، ریچارد.ن، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348ش.
-         ---، ------ (گردآورنده)، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد 4، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1381ش.
-         ---، ------،‌ عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش، 1358ش.
-         قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم،‌ ترجمه حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک، تهران: مطبعه مجلس، 1313ش.
-         گردیزی، عبدالحی بن ضحاک بن محمود، زین الاخبار، تهران:‌ دنیای کتاب، چاپ اول، 1363ش.
-         گلجان، مهدی، میراث مشترک: نظری اجمالی بر حوزه فرهنگ و تمدن شرق ایران و ماوراءالنهر از کوروش تا تیمور، تهران: امیرکبیر، 1383ش.
-         لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی،‌ 1377ش.
-         لمتبون، ا.ک.س، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ اول، 1339ش.
-         محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران،‌ تهران: توس، چاپ دوم، 1379.
-         مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، قم: دار الهجره،‌ چاپ دوم، 1409ق.
-         -----، ----------، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره:‌ دار­الصلوی، بی تا (افست قم:مؤسسه نشر المنافع الثقافه الاسلامیه).
-         مفتخری، حسین و حسین زمانی، تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، 1386ش.
-         ------، ----، خوارج در ایران (تا اواخر قرن سوم هجری)، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، چاپ اول، 1379ش.
-         مفتخری، حسین، «جامعه ایرانی در مواجهه با اعراب مسلمان»، فصلنامه تاریخ اسلام،‌ سال چهارم، زمستان 1382ش،‌ شماره مسلسل 16.
-         مهدی الخطیب، عبدالله، ایران در روزگار اموی، ترجمه محمود رضا افتخار­زاده، تهران: رسالت قلم،‌ 1378ش.
-         نرشخی، محمد بن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران:‌ توس، چاپ دوم، 1363ش.
-         نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین، 1418ﻫ. ق.
-         نفیسی، سعید،‌ تاریخ اجتماعی مردم ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1342ش.
-         ولهاوزن، یولیوس، تاریخ الدوله العربیه من الظهور الاسلام الی نهایه الامویه، قاهره: لجنه­التألیف و الترجمه و النشر، ترجمه حسین مونس، 1958م.
-          هاوتینگ، جرالد، امویان: نخستین دودمان حکومتگر در اسلام، ترجمه عیسی عبدی، تهران: امیرکبیر، 1386ش.
-         یاقوت حموی، شهاب الدین،‌ معجم البلدان،‌ بیروت: دار صادر، ط.الثانیه، 1995م.
-         یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ،‌ بیروت: دارصادر، بی تا.
 
--Daniel.E.L, ARAB(III). "Arab Settlements in Iran", EIR, V.II, EDITED BY EHSAN YARSHATER.
--SPULER. B., AL-‘ARAB(I­II)."The Expansion of the Arabs :Iran in Early Islamic Times:The Arab isn Central Asia", EIR, V.II.