نامه‌های فتحعلی‌شاه به همسرس طاووس خانم در حدود سال‌های 1238

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد در رشته اسناد و مدارک آرشیو و نسخ خطی

چکیده

آنچه در اینجا قصد معرفی آن را داریم، مجموعه‌ای از نامه‌های فتحعلی‌شاه قاجار به همسرش طاووس ملقب به تاج‌الدوله است. این اسناد منحصربه‌فرد در تاریخ حوزه زنان، حرمسرا و اندرونی شاهان و همچنین در بحث خانواده در عصر قاجار حائز اهمیت است. روایت‌های زیادی از تعدد زنان فتحعلی‌شاه در منابع نقل شده است، به گونه‌ای که شمار آنها در منابع، به شکل متفاوتی ثبت شده است، ولی معمولا بین 800 تا 1000 زن برای وی گزارش شده است. به هر روی هرچه بود اطلاع دقیقی از همه آنها نیست؛ چنانکه صاحب تاریخ ذوالقرنین می‌نویسد: «بدان‏که از بدایت ایّام تکلیف تا هنگام وصول او به مینوى شریف، مخفى نماناد که عدد زوجات آن برگزیده کاینات را در مدّت سنوات پنجاه و پنج سال ایّام تکلیف، خداوند جهان داناست و استعلام این حقیقت خارج از حوصله دانایان توانا». همین امر و شکست وی در جنگ‌های ایران و روس از او چهره یک پادشاه نالایق و خوشگذران را برای ما بر جای گذاشته است. اما در چنین شرایطی با این تعدد زنان در حرمسرای وی چه می‌گذشت. مسلما فضایی که در این حرمسرا بین زنان حاکم بود، فضای رقابت و امتیازگیری برای کسب قدرت و نفوذ بیشتر بود. این قدرت یا از نسب قاجاری، یا مادر ولیعهد بودن و یا از توجه و علاقه شاه به آنها برمی‌آمد. ما نام این زنان را با عنوان سوگلی حرم می‌شناسیم. آنچه در اینجا ارائه می‌شود به روشن شدن گوشه‌ای از فضای حاکم بر حرمسرای شاهی کمک می‌کند؛ اسنادی منحصربه‌فرد از برخورد شاه با یکی از این زنان قدرتمند و پرنفوذ حرمش یعنی طاووس خانم ملقب به تاج‌الدوله که تخت طاووس به نام وی نامگذاری شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fath-Ali Shah's Letters to his Wife, "Tavoos Khanum", circa 1238 hijri

نویسنده [English]

  • Maryam Sedighi
کتابهای چاپی
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، خیرات حسان، تهران (چاپ سنگی)، 1305، ج2.
جدی، محمد جواد، دانشنامه مهر و حکاکی در ایران، تهران: «متن» و کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1392
خاورى‏، میرزا فضل الله شیرازى، تاریخ ذو القرنین، ناصر افشارفر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏، 1380، ج‏3.
دیانت، ابوالحسن، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارزش‌ها، تبریز: انتشارات نیما، 1367
عضدالدوله، تاریخ عضدی، به اهتمام حسین کوهی کرمانی، تهران: چاپخانه مظاهری، 1328.
قدیانى، عباس، فرهنگ جامع تاریخ ایران، تهران، انتشارات آرون، ‏1387.
کرزن، جورج ناتانیل، ‏ایران و قضیه ایران، ترجمه: غلام على وحید مازندرانى‏، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1380.
محبوبی اردکانی، حسین، چهل سال تاریخ ایران، ایرج افشار، تهران: اساطیر، 1374، ج‏2.
مقاله
شهاب، سید محمد طاهری، «سجع مهر سلاطین و شاهزادگان و صدور ایران»، مجله وحید، ش 20، مرداد 1344
نسخه خطی
انصاری اصفهانی، حسن بن علی جابری (1288-1376ق)، آثار حسان در بدایع اشعار نسوان (نسخه خطی)، مجلس شورای اسلامی، ش: 13890
محمود میرزای قاجار، تذکره نقل مجلس (نسخه خطی)، کتابخانه ملی، ش: 10184-5