نگاهی به خط نسخ شیوه ایرانی در دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی اسلامی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی

3 دانشجوی دکتری باستان شناسی اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

هنر خوشنویسی یکی از جمله هنرهایی است که در فرهنگ اسلامی و به ویژه در دوران صفویی از مقام والایی برخوردار می باشد. علاقه و حمایت شاهان هنر دوست صفوی در کنار تلاش برای زیباتر شدن ابنیه و اهمیت قابل توجه فن کتابسازی، پیشرفت هنر خوشنویسی را در پی داشت. در واقع دوره صفویه از درخشانترین ادوار ترقّی و تکامل خطوط مختلف ایرانی بویژه ثلث، نسخ و نستعلیق است. خوشنویسان بزرگی همچون علیرضا عباسی، میر عماد قزوینی، میرزا احمد نیریزی و ... در این میان سهم به سزایی دارند.
در این پژوهش سعی خواهد شد که به هنر خوشنویسی صفوی از جنبه تمرکز بر روی خط نسخ که در متون با نام خط نسخ شیوه ایرانی یاد شده، پرداخته شود. خطی که تقریباً از اواخر این دوران برای کتابت ادعیه، متون مذهبی و قرآن ها مورد استفاده بود و تا روزگار ما نیز ادامه یافته است. در همین رابطه به بررسی قرآن نگاری آن دوران پرداخته ایم و برآنیم تا با جمع آوری اطلاعات پراکنده در ارتباط با با ویژگی های خط نسخ شیوه ایرانی شاید بتوانیم تصویری کلی از این قلم را ارائه دهیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Look at Scripts of Manuscripts in Iranian Style in Safavid Era

نویسندگان [English]

  • Sattar Kaledian 1
  • Zeynab Afzali 2
  • Ali Asghar Ramezan Zadeh 3
انوری، حسن، 1381؛ فرهنگ بزرگ سخن، جلد 8، تهران، انتشارات سخن.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان، 1381؛ هنر و معماری اسلامی، تهران، انتشارات سروش.
بیانی، منیژه و کونتادینی، آنا و استانلی، تیم، 1381؛ مجموعه هنر اسلامی (کمال آراستگی)، جلد 4، مترجم: پیام بهتاش، تهران، نشر کارنگ.
بیانی، مهدی، 1358؛ احوال و آثار خوشنویسان، جلد 4، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
تاج بخش، احمد، 1340؛ ایران در زمان صفویه، تبریز، انتشارات کتابفروشی چهر.
جوانی، اصغر، 1385؛ بنیان های مکتب نقاشی اصفهان، تهران، انتشارات فرهنگستان.
خوشرو، ابوالقاسم،1375؛ خوشنویسی اسلامی هندسه معنا، فصلنامه هنر،شماره 31.
دهخدا، علی اکبر، 1377؛ لغت نامه دهخدا، جلد 14، زیر نظر: دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
دیماند، س.م، 1365؛ راهنمای صنایع اسلامی، مترجم: عبدالله فریار، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم، 1352؛ آثار ملی اصفهان، تهران، انجمن آثار ملی.
سفادی یاسین، حمید، 1381؛ خوشنویسی اسلامی، مترجم: دکتر مهناز شایسته فر، تهران، انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
سمسار، محمد حسن، 1375؛ مقاله احمد نیریزی در دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 7، تهران، موسسه فرهنگی انتشاراتی حیان، صفحات 108 ـ 100.
سیوری، راجر، 1372؛ ایران عصر صفوی، مترجم: کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
شیمل، آنه ماری، 1368؛ خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، مترجم: دکتر اسدالله آزاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
شیمل، آنه ماری، 1374؛ خوشنویسی (خطاطی)، هنرهای ایران، زیر نظر: ر.دبلیو.فریه، مترجم: پرویز مرزبان، تهران، انتشارات فرزان.
صدری افشار، غلامحسین و حکمی، نسرین و حکمی، نسترن، 1384؛ فرهنگ گزیده فارسی، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
صفوت، نبیل. ف، 1379؛ مجموعه هنر اسلامی (هنر قلم)، جلد 5، مترجم: پیام بهتاش، تهران، نشر کارنگ.
عمید، حسن، 1360؛ فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات سپهر.
فضائلی، حبیب الله، 1350؛ اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی)، اصفهان، نشریه انجمن آثار ملی اصفهان.
فلسفی، نصراله، 1347؛ زندگانی شاه عباس اول، جلد دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
قدسی، منوچهر، 1363؛ مرقع، تهران، نشر هنر.
کونتادینی، آنا، 1385؛ الگویی سیار: تذهیب قرآنی و منبع غیر مذهبی آن، هنر و معماری صفویه، به کوشش: شیلا کبنی، مترجم: مزدا موحد، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.
گاور، آلبرتین، 1367؛ تاریخ خط، مترجم: عباس مخبر و کوروش صفوی، تهران، نشر مرکز.
شاد، محمد پادشاه، 1335؛ فرهنگ آنندراج، جلد 7، زیرنظر: محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابفروشی خیام.
معین، محمد، 1379؛ فرهنگ فارسی، جلد 1، تهران، انتشارات امیر کبیر.
مقتدایی، علی اصغر، 1385؛ خط و کتابت، تهران، انتشارات جمال هنر.
میراحمدی، مریم، 1363، دین و مذهب در عصر صفوی، تهران، امیر کبیر.
نفیسی، علی اکبر، 1355؛ فرهنگ نفیسی، تهران، کتابفروشی خیام.
ولش،آنتونی، 1385؛ شاه عباس و هنرهای اصفهان، ترجمه احمد رضا شفاء، تهران، انتشارات فرهنگستان. یارشاطر، احسان، 1384؛ خوشنویسی (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا)، مترجم: پیمان متین، تهران، انتشارات امیر کبیر.