جغرافیای تاریخی قهستان (از طاهری تا سلجوقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد تاریخ از دانشگاه تهران

چکیده

قهستان در جغرافیای تاریخی ایران هویتی مشخص در پیوند با خراسان بزرگ دارد، این منطقه در طی قرون سوم و چهارم هجری همزمان با به قدرت رسیدن حکومت های متقارن نظیر طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان از اهمیت فراوانی برخوردار بود و بین این حکومتها یکی پس از دیگری دست به دست می شد. از ویژگی هایی که باعث جذابیت قهستان برای نهضت های ضد خلافت عباسی بود، وجود موقعیت های جغرافیایی خاص (بین سیستان و خراسان) و وجود گروه های اجتماعی (عیاران، مطوعه و...) و گروه های مذهبی مختلف (مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و...) در این منطقه بود. به لحاظ استراتژیکی این منطقه بسیار مهم بوده و خواستگاه عالمان و دانشوران بسیاری نیز بوده است. هدف از این تحقیق، بررسی جغرافیای تاریخی قهستان و وضعیت سیاسی ،اجتماعی و مذهبی  آن همزمان با حکومتهای متقارن می باشد که با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای مورد واکاوی قرار می گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Geography of Quhistan (From Tahirid to Seljuks)

نویسندگان [English]

  • Mohamad Hasan BehnamFar 1
  • Mostafa Molaei 2
ابن اثیر، عزالدین علی، (1365) الکامل، ترجمه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، چ دوم، تهران: نشر دنیای کتاب، ج 1.
ابن حوقل، (1368) صورة الارض، ترجمه شعار، چ دوم، تهران: نشر امیرکبیر.
ابن خلدون، (1363) عبدالرحمن بن محمد، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، مجلد2،3 ،1.
ابن رسته ، عمر، (1365) الاعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق حسین قره چانلو، چ اول، تهران: امیرکبیر.
ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد، (1376) تجارب الامم تعاقب الهمم، ترجمه علیقلی منزوی، تهران: انتشارات توس، ج 5.
ابوالفداء الملک الموید عماد الدین اسماعیل، (1349) تقویم البلدان، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
 
احمدیان، محمد علی، (1374) جغرافیای شهرستان بیرجند (با اشاراتی به تاریخ و فرهنگ این شهرستان) مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به نشر.
اشپولر، برتولد، (1364) تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جوادفلاطوری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ج 1.
----------، (1369) تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه مریم میر احمدی، ج 2.
اصطخری، ابراهیم بن محمد، (1368) مسالک و الممالک، بکوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
آیتی، محمدحسین، (1371) بهارستان در تاریخ رجال و تراجم قهستان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد چاپ دوم.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، (1344) یعقوب لیث، تهران: انتشارات کتابخانه ابن سینا.
باسورث، ادموند کلیفورد، (1385) تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
بلاذری، احمد بن یحیی، (1364) فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، مصحح محمد فرزان، چ دوم، تهران: سروش.
پیرنیا، حسن، (1362) ایران باستان، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
تاریخ سیستان، (1366) مجهول المولف، تهران: ناشر کلاله خاور.
ترکمنی آذر، پروین و پرگاری، صالح، (1377) تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفاریان و علویان، تهران: سمت.
توکلی مقدم، غلامحسین، (1375) وجه تسمیه شهرهای ایران، چ اول، تهران: نشرمیعاد، ج 1.
جرفادقانی، (1357) ابوالشرف ناصح بن ظفر، ترجمه تاریخ عتبی، به اهتمام جعفر شعار، چ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جوزجانی، منهاج سراج، (1342) طبقات ناصری، مصحح عبداللهی.حبیبی، چ دوم، کابل: انجمن تاریخ افغانستان، ج 1.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد، (1368) اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، تهران: شرکت به نشر.
حافظ ابرو، (1370) جغرافیایی تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو، تصحیح وتعلیق غلامرضا ورهرام، تهران: انتشارات اطلاعات.
حبیبی، عبدالحی، (1367) تاریخ افغانستان بعد از اسلام، چ سوم، تهران: نشر دنیای کتاب.
حدودالعالم، (1362) از مولف ناشناس به اهتمام دکتر منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
حقیقت (رفیع)، عبدالرفیع، (1376) فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستانهای ایران، چ اول، تهران: نشر کومش.
حلبی، علی اصغر، (1382) تاریخ تمدن در اسلام، چ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
حموی، یاقوت، (1362) گزیده مشترک یاقوت حموی، ترجمه محمد پروین گنابادی، چ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه ابن سینا.
خسروی، محمدرضا، (1366) جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
خواندمیر، (1353) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، چ دوم، تهران: انتشارات کتابفروشی خیام، ج 2.
دهخدا، علی اکبر، (1344) لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رضایی، جمال، (1381) بیرجند نامه درآغاز سده چهارم خورشیدی، چاپ اول، تهران: انتشارات هیرمند.
زرین کوب، عبدالحسین، (1386) تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ یازدهم، تهران: امیرکبیر.
زمانی، عباس، (1351) قلعه دختر، مجله بررسی‌های تاریخی، سال هفتم، شماره 6.
زنگوئی، مهدی، (1388)  قهستان (خراسان جنوبی)، چاپ اول، تهران، دفترپژوهش های فرهنگی.
سایکس، سرپرسی، (1363) تاریخ ایران، ترجمه محمد تقی فخرداغی گیلان، چ دوم، تهران: نشر دنیای کتاب، ج 1.
شریعتی، علی، (1345) راهنمای خراسان، تهران: سازمان جلب سیاحان.
شهیدی، جعفر، (1362) تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران: ستاد انقلاب فرهنگی، مرکز نشر دانشگاهی.
شیروانی، زین العابدین، (1315) بستان السیاحه، طهران: میرزا محمود خوانساری چاپ سنگی.
صورالاقالیم، (1353) ناشناخته، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
طبری، محمد بن جریر، (1353) تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ج 5.
عباس‌زاده ،حسین، (1374) پژوهشی بر آثاروبناهای تاریخی ناشناخته شهرستان قاین واهمیت آنها از دیدگاه باستان شناسی ،پایان نامه کارشناسی ارشد.
عنصری بلخی، (1369) برگزیده اشعار، بکوشش محمد دبیر سیاقی، چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
فرای، ریچارد، (1365) بخارا در قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، چ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فرخی سیستانی، (1363) دیوان، بکوشش محمد دبیرسیاقی، چ سوم، تهران: کتابفروشی زوار.
فردوسی، ابوالقاسم، (1372)  شاهنامه، تهران، جلد سوم.
فرقانی، محمدفاروق، (1381) تاریخ اسماعیلیان قهستان، تهران: انجمن آثار و مفاخرفرهنگی.
قبادیانی، ناصرخسرو، (1355) سفرنامه، بکوشش محمد دبیرسیاقی، چ دوم،تهران: نشر زوار.
قصابیان، محمدرضا، (1388) خراسان دردوران اسلامی، فصل نامه مشکوه شماره57،
کازرونی، احمد، (1374) پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیای تاریخی بیهقی، چ اول، بی جا، موسسه فرهنگی آیات.
کریمی زنجانی اصل،محمد، (1381) درآمدی بر کشاکش غزالی و اسماعیلیان، چ اول، تهران: نشر کویر.
گابریل، آلفونس، (1348) تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه‌ی فتحعلی خواجه نوری، ابن سینا.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود، (1363) تاریخ گردیزی، مصحح عبدالحی حبیبی، چ اول، تهران: نشر دنیای کتاب.
لباف خانیکی، (1373) رجبعلی، قهستان خاستگاه ساگارتیان، کتاب پاژ، شماره15.
لباف خانیکی، رجبعلی، (1383) راه های خراسان، پایان نامه کارشناسی ارشد، منتشر نشده، دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب گروه باستان شناسی.
لسترنج،گای، (1364) جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لین پول،استانلی، (1363) طبقات سلاطین اسلام،ترجمه عباس اقبال،تهران: نشر دنیای کتاب، ج2.
مجهول المولف، (1352) تاریخ سیستان، مصحح ملک اشعرای بهار، چ دوم، تهران: انتشارات خاور.
مجهول المولف، (1353) هفت کشور (صورالاقالیم) مصحح منوچهرستوده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
مستوفی، حمدالله، (1365) نزهةالقلوب، بکوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه طهوری.
مشکور، محمدجواد، (1371)  جغرافیای تاریخی ایران باستان، چاپ اول، تهران: نشر دنیای کتاب.
مفتخری، حسین و زمانی، حسین، (1384) تاریخ ایران از ورود اسلام تا پایان طاهریان، چاپ دوم، تهران: سمت.
مقدسی، (1361) احسن التقاسم فی معرفته الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مولفان ومترجمان، چاپ اول.
مقدسی، (1967) احسن التقالسیم فی معرفه الاقالیم ف الطبیعة الثانیه، لیدن: بمطبعة بریل.
مولوی، عبدالحمید، (1354) آثار باستانی خراسان، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
میر خواند، (1366) تاریخ روضة الصفا، تهران: کتابفروشی خیام، ج 1.
نرشخی، ابوبکرمحمدبن جعفر، (1351) تاریخ بخارا، ترجمه ابونصراحمد بن نصر القبادی، مصحح مدرس رضوی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نیشابوری، ظهیرالدین (1332) سلجوقنامه، تهران: کلاله خاور
هردوت، (1336) تاریخ هردوت، ترجمه هادی هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.
هروی، جواد، (1380) تاریخ سامانیان، چ اول، تهران: امیرکبیر.
یعقوبی، ابن واضح، (1343) البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
------------، (1346)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، ج2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.