مبارزه دامنه‌دار آل علی (ع) علیه خلافت بنی عباس

نوع مقاله : ترجمه

نویسندگان

1 استاد دانشکده الهیات دانشگاه هیتیت، گروه مطالعات مذاهب اسلامی

2 فارغ‌ التحصیل کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تبریز

3 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مطالعات قفقاز و آسیای مرکزی دانشگاه تهران

چکیده

به قدرت رسیدن عباسیان، از مهمترین حوادث تاریخ جهان اسلام می­باشد. آل علی(ع) و آل عباس، دو خاندان قدرتمند طایفه بنی هاشم، با همکاری یگدیگر دولت اموی را ساقط نمودند. عباسیان، تا پیش از سقوط بنی امیّه، مردم را به اجماع درخصوص مناسبترین فرد از خاندان حضرت پیامبر(الرضا من آل محمد) دعوت می­کردند. درنتیجه، بسیاری از شاخصیتهای وابسته به خاندان علی(ع) با تاویل شعارها به حق خلافت اولاد حضرت علی(ع) به جنبش عباسیان پیوستند. اما بنی­عباس با به دست گرفتن رهبری جنبش، علویان را به حاشیه رانده و دولت عباسی را تشکیل دادند. خاندان علی(ع) نیز با ادعای اینکه صاحب مستحق خلافت می­باشند، علیه بنی عباس جبهه گرفتند. به این طریق آنها به مهم ترین جبهه مخالف حکومت جدید تبدیل شدند. آل علی(ع) در دوره عباسیان، برای به دست آوردن حکومت قیام های متعددی را شکل دادند. خلفای عباسی نیز برای ایجاد مانع در مقابل آمال علویان، گاهی راه حل فشار، و گاهی نیز شیوه سازش را ترجیح می­دادند. کوتاه سخن آنکه، تخاصم میان دو خاندان مورد بحث، به مدت مدیدی ادامه یافت، و در نهایت موجب تضعیف و فروپاشی خلافت عباسی شد. نوشته حاضر، ترجمه مقاله حاک یِئمِز، محقق مذاهب اسلامی، می­باشد. نویسنده در این مقاله ضمن تکیه بر متون دست اول تاریخ نگاری اسلامی، با نگاهی متفاوت نسبت به جامعه اهل سنت، به قضیه پیدایش و استمرار نهضت شیعه در قرون نخستین اسلامی نگریسته است. هر چند در برخی موارد، اظهارنظرهای حاک یئمز جای تامل است؛ اما جهت شناخت موضع و ماهیت نگرش محققان جدید ترک (به عنوان بخشی از جامعه اهل سنت غیر عربی) نسبت به مسائل مختلف تاریخ اسلام، ترجمه و آگاهی از محتوای تحقیقات ایشان ضروری به نظر می­رسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Extensive Struggle of Imam Ali Dynasty against Abbasids

نویسندگان [English]

  • Cemil Hakyemez 1
  • Moharam GholiZadeh 2
  • Maghsood Shahbazi 3
1
2
3
Akoğlu, Muharrem, Mihne Sürecinde Mutezile, İstanbul 2006.
Arjomand, Said Amir, The Crisis of the Imamete and the Instıtutıon of Occultation ın Twelver Shi’ism: A Sociohistorical Perspective, Int.I. Middle East Stud. 28 (1996).
Atalan, Mehmet, Şiiliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sadık’ın Yeri, Araştırma Yay., Ankara 2005.
Atçeken, İsmail Hakkı, Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik, Ankara 2001.
Aydınlı, Osman, Mu’tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Ankara 2003.
Bakhsh, S. Khuda, Politics in Islam, Sh. Muhammad Ashraf, Lahore 1954.
 
Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cerir el-Belâzurî (ö.279/892), Kitabu Cumeli min Ensâbi’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr-Riyaz Zirikli, Beyrut 1417/1996.
Bozkurt, Nahide, Halife Me’mun Dönemi ve İslâm Kültür Tarihindeki Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE., Ankara 1991.
……., Oluşum Sürecinde Abbasi İhtilali, Ankara 1999.
Büyükkara, Mehmet Ali, İmamet Mücadelesi ve Haşimoğulları, İstanbul 1999.
Çağatay, Neşet, “Fatımîler Devletinin Kuruluşu ve Akideleri”, AÜİFD, c. VII.
Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b. Davud (282/895), Ahbaru’t-Tıval, thk. Abd’l-Munim Amir, ts.
Halife b. Hayyât el-Leysî el-Usfurî (240/854-855), Tarihu Halife b. Hayyât, Türkçe çev. Abdulhalik Bakır, Ankara 2001.
Hatib el-Bağdadî, Hafız Ebubekir Ahmed b. Ali (ö.463/1071), Tarihu Bağdad ev Medinetü’s-Selam, Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, Beyrut ts.
Hussain, Jassim M., The Occultation of the Twelfth Imam, London 1982.
İbn Abd Rabbih, Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endülûsî (328/939), Kitabu İkdü’l-Ferid, I-VII, şrh. İbrahim el-Ebyarî, Daru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut ts.
İbn Babaveyh el-Kummi (Şeyh Sadûk), Ebu Ca’fer Muhammed b. Ali (381/991), Kemalü’d-Din ve Tamamü’n-Ni’me, Darü’l-Kütübü’l-İslâmiyye, Kum 1395/1975.
İbn Ebi’l-Hadid (655/1257), Şerhu Nehci’l-Belâğa, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, 1386/1966.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (ö.681/1282), Vefayatü’l-A’yân ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1397/1977.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed Abdulkerim eş-Şeybanî (ö.630/1232), İslam Tarihi (el-Kamil fi’t-Tarîh), çev. Ahmet Ağırakça ve arkadaşları, İstanbul 1985.
 
İsfahanî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin (ö.356/966), Mekâtîlü’t-Talibiyyin, thk. Seyyid Ahmed Sakar, Beyrut ts.
……., Kitâbu’l-Eğanî, thk. el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme, 1992.
Korkmaz, Sıdık, Tarihi Süreç İçerisinde Sebeiyye, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü 2003.
Laoust, Henri, İslam’da Ayrılıkçı Görüşler, çev. E. Ruhi Fığlalı-Sabri Hizmetli, İstanbul 1999.
Malatî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed (ö.377/987) Kitabu’t-tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-ehva ve’l-bid’a, thk. Muhammed Zahid b. el-Hasan el-Kevseri, Kahire 1413/1993.
Mantran, Robert, İslamın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev. İsmet Kayaoğlu, Ankara 1981.
Melchert, Cristopher, “Religious Policies of the Caliphs from al-Mutawakkil to al-Muqtadir,” A.H. 232-295/A.D. 847-908, Islamic Law and Society, c. 3, no. 3, 1996.
Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin el-Hudhalî el-Bağdadi (346/957-958), Isbâtü’l-Vasıyyeti li’l-İmam Ali b. Ebi Talib, Beyrut 1409/1988.
……., Murucu’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevher, thk. M. Muhiddin Abdülhamid, Beyrut 1408/1988.
Nevbahtî, Ebu Muhammed el-Hasan b. Musa (ö.310/922), Fıraku’ş-Şîa, Matbaatü’d-Devle, İstanbul 1931.
Ömer, Faruk, “Some Aspects of the Abbasid-Huseynid Relations During the Early Abbasid Period”, 132-193 A. H./ 750-809 A. D., Arabica 1975.
 
Rizvi, Saiyid Athar Abbas, A Socia-Intellectual History of the Isnâ’Ashari Shi’is in India, vol. I., Australia 1986.
Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein, Islamic Messianism: The Idea of Mahdi in Twelver Shí'ism, Albany: State University of New York, 1981.
Shaban, Islamic History, Cambridge 1976.
Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö.310/922), Tarihu’l-Umem ve’l-Mulûk , thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Dârü’l-Mearîf, Kahire ts.
Uyar, Gülgûn, Ehl-i Beyt: İslâm Tarihinde Ali-Fatıma Evlâdı, İstanbul 2004.
Ümit, Mehmet, Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi ve Kâsım er-Ressî, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2003.
Vedat el-Kadı, “The Development of the Term Ghulat in Muslim Literature with Special Reference to the Kaysaniyya”, Akten das for Arabistik und Islamwissenschaft, Göttingen, August 1974.
Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E. Ruhi Fığlalı, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1995.
Yakubî, Ahmed b. Ebi Yakub b. Ca’fer b. Veheb el-Yakubî (ö.292/905), Tarihu’l-Yakubî, Dâru Sadır, Beyrut 1992/1412.
Zaman, Muhammad Qasım, “The Nature of Muhammed al-Nafs al-zakiyya’s Mahdiship: A Study of Some Reports in Isbahanis Maqatil” Hamdard Islamicus, vol. XII, No:1, 1990 Pakistan.