گذری بر واردات و تولید ملی در عصر ناصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز

چکیده

تاریخ پنجاه سالۀ ناصری(1313-1264ﻫﻕ/1897-1848ﻡ)شاهد تحولات عظیم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می باشد. سلطنت ناصری مقارن است با تحولات بین المللی و انقلاب صنعتی اروپا که تأثیر بسزایی بر اقتصاد و جامعۀ ایران داشته است. تحولاتی دوران ساز که در سال های بعد به انقلاب مشروطه انجامید. شرایط اقتصادی کشور در عصر ناصری که قسمتی از آن تحت تأثیر غرب شکل گرفته بود، موقعیتی متفاوت بود که برخی از تجار از آن بهره می بردند. این شرایط تأثیر مستقیمی بر زندگی اجتماعی و اقتصادی کشور از شکل تجارت خارجی گرفته تا الگوی مصرف داشت.
نقطۀ شروع تاریخ نوین سرمایه داری جامعۀ ایران در قرن نوزدهم با پویشی انهدامی همراه بوده. سرآغاز نفوذ غرب آثاری بس نامناسب بر بافت ها و ساختارهای اقتصادی و  اجتماعی و این جامعه به جای نهاد، چنانکه اقتصاد معیشتی، اجتماعات روستایی ایرانیان که دارای شکل سنتی کشاورزی و پیشه وری خاص خود بودند، متأثر از ورود کالاهای غربی به ورطۀ نابودی کشانده شدند. زراعت محصولات نقدآور گسترش یافت و جای زراعت معاشی را گرفت. واردات کالاهای اروپایی از جمله: منسوجات انگلیسی و دیگر تولیدات صنعتی و کارخانه ای به صنایع دستی ایرانیان آسیب رساند. با هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آن ها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقۀ همۀ طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایع دستی به نابودی کشیده شد. همین عامل، ضربه ای شدید به اقتصاد خودکفای روستایی وارد ساخت، بطوری که اقتصاد خود بسندۀ روستایی بدون آنکه جایگزین قانع کننده و نوینی در این زمینه پیدا کند رو به تحلیل نهاد.
تمرکز این پژوهش بر آن است تا با پایبندی بر چارچوب اولیه در حوزۀ اقتصاد ایران در عصر ناصری، تأثیرواردات بر تولید ملیرا مورد مطالعه قرار دهد. در وهلۀ نخست؛ از وضعیت تجارت خارجی ایران در این عصر سخن به میان می آید، تا بدین وسیله به نتایجی در ارتباط با روابط دول اروپایی با ایران برسد. سپس؛ نتیجۀ واردات بی رویه بر تولیدات ملی را مورد بررسی قرار می دهد. سرانجام سعی دارد به این سؤال پاسخ دهد که؛ وجود شیوه های تولید سنتی در اقتصاد کشاورزی و صنایع و ورود کالاهای غربی به کشور چه تأثیری بر شیوه و روش زندگی ایرانیان داشت؟ و آیا ورود برخی اقلام وارداتی توانست بازارهای ایران را قبضه کند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Glimpses of Importation and National Production in Naseri Era

نویسنده [English]

  • Hoda Mousavi
چکیده [English]

Iran had witnessed massive economic, political, social and cultural evolutions in the fifty-year era of Naseri(11313-1264/1897-1848). This era was contemporaneous with international developments and industrial revolution in Europe which had a tremendous impact on Iran’s economy and society. The economic condition of Iran in this era which had been formed partly under the influence of Western countries had caused a different situation for some businessmen, which in turn had a direct effect on the country’s social and economic life from the form of foreign trade to consumption patterns.
The starting point of modern history of capitalism in 19th century in Iran’s society had been accompanied by a devastating movement. The penetration of Western countries from the very first steps left extremely noisome impacts economic, social and political context and structure of this society, to such an extent that the subsistence economy of Iranian’s rural communities, which had its own special traditional agriculture and trading, affected by the entry of Western countries’ commodities had been fallen into the abyss of destruction. Cultivation of lucrative products became widespread and substituted the subsistence agriculture. Importing European goods such as: English textiles and other industrial and factory manufactured products caused damage to Iranians’ handicrafts. By the invasion of foreign commodities to Iranian’ markets and their total influence over domestic markets due to their variability of products and consequently changing the taste of all social classes and also lack of governmental support for national productions, handicrafts ended up in destruction. This factor had seriously damaged the rural self-sufficient economy, to such an extent that the rural self-sustaining economy began to decline without finding a convincing and new alternate in this area.
The main focus of this research is on studying the impact of importation on national production by adherence to the basic framework of the Iran’s economic domain in Naseri era. In the first stage; the foreign trade of Iran in this era will be investigated, thereby drawing some conclusions associated to the European countries relationship with Iran. Then, the impact of excessive importation on national production will be studied. Finally, the present research attempts to answer the following questions; what was the effect of agricultural economy and industries’ traditional methods of production and Western commodities’ importation on Iranian’s life style? At this juncture, were some imported items capable of monopolizing Iran markets or not…?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Trade
  • Import and Export
  • Handicrafts
  • Textiles
  • Sugar
آفاری، ژانت، مشروطه ایران(1285-1290)، 1379، ترجمه: رضا رضایی، تهران، بیستون
ابریشمی، حمید، اقتصاد ایران، 1375، تهران، علمی و فرهنگی
اشرف، احمد، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران، 1359، تهران، زمینه
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، چهل سال تاریخ ایران «المآثروالآثار»، 1363، تهران، جلد1،  اساطیر
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، تاریخ منتظم ناصری، 1367، مصحح: محمد اسماعیل رضوانی،  تهران، جلد 3، دنیای کتاب
بهنام، جمشید، ایرانیان و اندیشۀ تجدد، 1383، تهران، فرزان
پولاک، ادوارد، ایران و ایرانیان، 1368، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران، 2جلد، خوارزمی
تحویلدار، میرزاحسینخان پسرمحمد ابراهیم خان، جغرافیای اصفهان، 1342، تهران، دانشگاه تهران
ترابی فارسانی، سهیلا، تجار مشروطیت و دولت مدرن، 1384، تهران، تاریخ ایران
جمالزاده، محمد علی، گنج شایگان یا تاریخ اقتصادی ایران در اوایل قرن بیستم، 1335، تهران، کاوه
رئیس دانا، فریبرز، اقتصاد سیاسی توسعه، 1381، تهران، نگاه
راعی گلوجه، سجاد، قاجاریه انگلستان و قراردادهای استعماری، 1380، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
رزاقی، ابراهیم، الگویی برای توسعۀ اقتصادی ایران، 1370، تهران، توسعه
زیبا کلام، صادق، سنت و مدرنیته«ریشه یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار»، 1377، تهران، روزنه
سند کارتن23، پرونده11، صفحه57،  اسناد وزارت امور خارجه
سند کارتن23، پرونده11، صفحه59،  اسناد وزارت امور خارجه
سند کارتن25، پرونده15، صفحه104، اسناد وزارت امور خارجه
سند کارتن26، پرونده12، صفحه7،  اسناد وزارت امور خارجه
سیاح، حمید، خاطرات حاج سیاح، 1359، مصحح: سیف الله گلکار، تهران، امیرکبیر
سیف، احمد، قرن گم شده «جامعه و اقتصاد ایران در قرن نوزدهم»، 1387، تهران، نی
شفیعی، محمود، جامعه شناسی سیاسی«مبتنی بر کنش ارتباطی»، 1389، تهران، دانشگاه امام صادق
صیامی دودران، زهرا، چرا صنعتی نشدیم؟«بررسی تاریخی موانع توسعۀ صنعت در ایران»،  1381،  تهران،  امیرکبیر
عیسوی، چالز، تاریخ اقتصادی ایران، 1369، ترجمه: یعقوب آژند، تهران، گستره
عیسوی، چالز، تاریخ اقتصادی خاورمیانه و شمال آفریقا، 1368، ترجمه:عبدالله کوثری، تهران، آرین
قزوینی، محمد شفیع، قانون قزوینی«انتقاد اوضاع اجتماعی ایران دورۀ ناصری»، 1370، به کوشش: ایرج افشار، بی جا، طلایه
کرزن، جرج ناتل، ایران و قضیۀ ایران، 1380، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی
لمتون، ان، ایران عصر قاجار، 1375، ترجمه: سیمین فصیحی، تهران، جاودان خرد
مراغه ای، زین العابدین، سیاحت نامه ابراهیم بیگ، 1364، تهران، اسفار
وطن خواه، مصطفی، موانع تاریخی توسعه نیافتگی در ایران، 1380، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ
 Issawi, Charles, The economic History of Iran 1800-1914, The University of Chicago press, U.S. 1971
Nashat, Guity, The origins of modern in Iran,1973, PhD University of chicago.