قوانین مغولی حکومت ایلخانان در ایران اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

مهمترین منبع قانونگذاری در ایران تا قبل از هجوم مغولان قرآن بود و کسی حق دخل و تصرف در آن را نداشت. با ورود مغولان، یاسا و قوانین بدوی آن نیز وارد شد. اگر چه کم کم با اسلام آوردن ایلخانان دیگر به کار نمی‌رفت اما قدرت حاکم مغولان باعث شد تا قوانینی که مغولان وضع کرده بودند با دیگر قوانین ایرانی– اسلامی آمیخته شود و هرج و مرج و آشوبی را در زمینه‌های قضایی، اقتصادی و اجتماعی در پی داشته باشد. و به عرفی‌تر شدن قوانین خصوصا در محاکم ﻣﺅثر باشد.
پرسش هایی که در این پژوهش با آنها مواجه می شویم این است که: نخست، قوانین مغولی و یاسا تا چه میزان وارد قوانین اسلامی شدند؟ دوم، آیا اقداماتی برای رفع این قوانین در عرصه های اجتماعی و قضایی و اقتصادی در دوره ی ایلخانان مغول انجام شده بود؟ فرضیاتی برای این پرسش ها مطرح می شود که؛ قوانین مغولی و یاسا در مواردی از قوانین حکومتی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به حمایت نخستین ایلخانان از یاسا به جای قوانین اسلامی به کار می رفت. در دوره ی غازان خان با توجه به نیاز مبرم جامعه در رفع قوانین یاسا اصلاحات و اقداماتی صورت می گیرد.
با توجه به اینکه سلسله هایی که پس از ایلخانان به حکومت رسیدند مانند تیموریان، جلایریان، قراقویونلوها و آق قویونلوها همچنان قوانین یاسا تا حدودی معتبر بود و به کار می بردند. لزوم شناخت این قوانین و زمینه هایی که کاربرد داشته اند و بسترهایی که باعث رواج آنها می شد، وجود دارد. یاسا و آداب ورسوم مغولان حتی تا زندگی روزمره مردم ایران وارد شده بود و احتمالا این نفوذ بود که توانست قوانین اقتصادی و قضایی اسلامی را با توجه به وجود قدرت حاکم تحت تاثیر خود قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mongol law Ilkhanid Rule in Islamic Iran

نویسنده [English]

  • Parvin Rostami
چکیده [English]

Most important source legislation Quran was in Iran to before invased mongol and someone couldn’t interferenced in that.with entrance mongol; Bedouin yasa and laws their arrived . although gradually With conversion of  Ilkhanids another yasa don’t  utilized. But mongol sovereignty cause enacted mongol laws with else Iranic- Islamic the laws mixed. Chaos and riot created on these lines judiciary economic and social and caused effective folkways laws in courts.
Question that in this research encountered with theirs : first; mongol laws and yasa what amount entered to Islamic laws? Second; whether steps had a accomplished for removal this laws in these lines social and judiciary and economic in era mongol? Theories under considered for this questions that with mongol laws and yasa instance from laws government social and economic utilized with support Ilkhanid foremost instead of Islamic laws. In era Qazan khan urgent need society in removal yasa laws; reform and steps accomplished.
 Since chains ruled after Ilkhanid like Timurid; Jalayerid ;Qara-Quyunlu and Aq –Qoyunlu consistently used mongol laws and creditable. There are necessity recognize this laws and usage grounds and elements that had caused currency theirs. Yasa and ceremonies and custom entered even to daily life Iran people. Probably was this influence that could economic and judiciary laws in spite of sovereignty; under effect had itself.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mongol
  • law
  • Islamic
  • Yasa
ابن بطوطه، شرف الدین ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن محمد ابراهیم لواطی طنجی؛(1348) سفرنامۀ ابن بطوطه، مترجم محمد علی موحد، ج1، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب
ابن خلدون، عبدالرحمن؛ (1352) مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران،
اشپولر، برتولد؛ (1348) تاریخ مغول در ایران،  ترجمه محمود میر آفتاب، علمی و فرهنگی.
اقبال، عباس؛ محمود یلواج خوارزمی، مجله دانشکدۀ ادبیات تهران، سال دوم، ش2، دی ماه 1343
آق سرائی، محمود بن محمد کریم؛ (1362) تاریخ سلاجقه یا مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، به اهتمام و تصحیح عثمان توران، تهران، اساطیر، چاپ دوم.
بیانی، شیرین؛ (1370) دین و دولت در عهد مغول، مرکز نشر دانشگاهی دانشگاه تهران، ج 1و2، چاپ دوم.
پطروشفسکی، ایلیاپالویچ؛ (1344) کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
---------------------؛ (1369) کارل یان، جان ماسون اسمیت؛ تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران در دورۀ مغول، ترجمه یعقوب آژند، تهران، اطلاعات.
---------------------؛ (1353) اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران، پیام.
تاریخ ایران؛ (1377) کمبریج، تیموریان، ج5، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، جامی.
جوینی، عطا ملک؛(1362) جهانگشای جوینی، با تحریر نوین منصور ثروت، امیرکبیر.
خیراندیش، عبدالرسول؛ بحران تمدن اسلامی در عصر مغول، 4، نشریۀ نامه پژوهش
رجب زاده، هاشم؛ (1377) خواجه رشیدالدین فضل الله، تهران، طرح نو.
 
رشید الدین فضل الله همدانی؛ (1338) جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، اقبال.
------------------------؛ (1358) سوانح الافکار رشیدی، بکوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد شمارۀ 28.
زریاب خویی؛ عباس، سازمان اداری در زمان حکومت ایلخانان، مجله باستان‌ شناسی و تاریخ، سال اول، ش دوم، 1366ش
شبانکاره‌ای، محمد بن علی؛ (1376) مجمع الانساب، به تصحیح میر‌هاشم محدث، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم.
صفا، ذبیح الله، (1371) تاریخ ادبیات در ایران و قلمرو زبان پارسی از اوایل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم، ج3، بخش اول، تهران، فردوسی، چاپ نهم.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد؛ (1384) تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران، علمی ‌و فرهنگی.
لمبتون، آن. ک. س؛ (1345) مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
مارکوپولو؛(1350) سفرنامه، با مقدمۀ جان ماسفیلد، ترجمه حبیب الله صحیحی، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
مستوفی، حمدالله؛ (1364) تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه بن محمود؛ (1380) روضـه الصـفا فی سـیرة الانـبیـا و المـلوک و الخـلفا، ج5، به تصحیح و تحشیۀ جمشید کیان فر، تهران، اساطیر.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه؛ (1976) دستور الکاتب فی تعیین المراتب، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، انستیتوی ملل خاورمیانه و نزدیک، متن علمی ‌و انتقادی با مقدمه و فهرستها، سعی و اهتمام علی اوغلی زاده، مسکو.
وصاف الحضره، فضل‌اله بن عبداله شیرازی؛ (1372) تحریرتاریخ وصاف، ترجمه عبدالمحمدآیتی، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی(پژوهشگاه)، چاپ دوم.
ولایی، عیسی؛ (1374) فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی.
Britanica; Vol 21.2B, Iran (Reasons For Mongol Vengeanc)