ساختار قدرت سیاسی پهلوی دوم و تأثیر آن در بروز انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه بیرجند

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه بیرجند

چکیده

دوره 37 ساله پهلوی دوم به لحاظ قدرتِ اعمالِ نفوذ، به دو دوره تقسیم می شود. دوره اول از 1320 تا 1332ش که قدرت متمرکز سیاسی وجود نداشت و مجموعه نهاد سلطنت کمترین نقش را در ایفای حاکمیت داشت. دوره دوم از 1332 تا 1357ش که حکومت توانست به یگانه مرجع قدرت سیاسی تبدیل شود. با توجه به موقعیت جدید، ساختار قدرت سیاسی پهلوی دوم نیز شکل گرفت. این ساختار متمرکز و شخصی بود  و بر ارتش و نیروهای اطلاعاتی، دیوانسالاری، احزاب و درآمد نفت متکی بود و با دو شیوه نظارت – کنترل و سرکوب سعی کرد حاکمیت خود را بر جامعه محقق کند و از این طریق جامعه را تحت کنترل خود درآورد ولی پیامد چنین سیاستی منجر به بدبینی  و بی تفاوتی جامعه نسبت به رژیم شد. این مقاله بر آن است تا تأثیر ساختار قدرت سیاسی پهلوی دوم را در بی اعتمادی و دوری مردم از حکومت و در نهایت بروز انقلاب اسلامی نشان دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Second Pahlavi political power structure and its effect on Islamic revolution appearing

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hasan Elahi Zadeh 1
  • Habib Hayyari 2
چکیده [English]

37 years period of second Pahlavi, regarding to power using one's influence divided in two period. First period was from 1941 till 1953 that there wasn’t concentrated political power and set of kingdom structure had the least role in doing sovereignty and the second period was from 1953 till 1979 that government could changed to the only political power source. according to new position ,second Pahlavi political structure power is also formed. This structure which was concentrated and personal and rely on the army and informational forces supreme court parties, and oil income try to ascertain his sovereignty on society with 2 supervising-control and overcoming methods. And by this way he govern society in his control but the end of such policy cause society cynicism and indifferent to regime. The purpose of this study is to show the effect of political power structure of second Pahlavi in distrust and avoiding from government and at least show Islamic revolution appearing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • power structure
  • supervising-control
  • overcoming
  • Islamic revolution appearing
آبادیان، حسین (1387) دو دهه واپسین حکومت پهلوی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم.
آبراهامیان، یرواند (1383) ایران بین دو انقلاب درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی معاصر ایران، ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی لیلایی، تهران: نی، چاپ نهم.
آشوری، داریوش (1388) دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتبهای سیاسی)، تهران: مروارید، چاپ هفدهم.
آل احمد، جلال (بی تا) در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران: رواق، چاپ دوم.
ازغندی، علیرضا (1385) نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، تهران: قومس، چاپ سوم.
استمپل، جان دی (1378) درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوم.
باقی، ع (1373) تحریر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران (مجموعه برنامه داستان انقلاب از رادیو بی بی سی)، [بی جا]: تفکر.
برزین، مسعود (1370) تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران(57-1315)، تهران: بهجت.
برژینسکی، زبیگینف (1362) اسرار سقوط شاه، ترجمه حمید احمدی، [بی جا]: جامی.
پهلوی، محمدرضا (1380) پاسخ به تاریخ، به کوشش شهریار ماکان، تهران: البرز، چاپ چهارم.
__________ (1353) مأموریت برای وطنم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ هفتم
__________ (1355) مجموعه تألیفات، نطقها، پیامها، مصاحبه ها و بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران، [تهران]: [کتابخانه پهلوی]، جلد هشتم.
پیرنظر، هوشگ. (1384) هر چه کاشتیم درو کردیم خاطراتی از کارگزاران رژیم گذشته و روند نوسازی سازمان های اداری در ایران، با مقدمه و ویرایش محمود طلوعی، تهران: علم.
خسروی، فریبز (1378) سانسور: تحلیلی بر سانسور کتاب در دوره پهلوی دوم، تهران: مؤسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر.
دیگار، ژان پیر؛ هورکارد، برنارد؛ ریشار، یان (1377) ایران در قرن بیستم اوضاع سیاسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یکصد سال اخیر، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: البرز
راجی، پرویز (1374) خدمتگزار تخت طاووس، ترجمه ح.ا.مهران، تهران: اطلاعات، چاپ دهم.
زیباکلام، صادق (1380) مقدمه ای بر انقلاب اسلامی، تهران: روزنه، چاپ چهارم.
سولیوان، ویلیام (1361) مأموریت در ایران، ترجمه محمود مشرقی، [بی جا]: هفته، چاپ دوم.
سینائی، وحید (1384) دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1357-1299)، تهران: کویر
شاهدی، مظفر (1382) حزب رستاخیز اشتباه آسیب شناسی یک ناکامی بزرگ، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، جلد اول و دوم.
صمیمی، مینو (1374) پشت پرده تخت طاووس، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات، چاپ هشتم.
طرح تاریخ شفاهی ایران مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد، (1380) خاطرات شاپور بختیار (آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی)، مصاحبه کننده حبیب لاجوردی، تهران: زیبا.
طرح تاریخ شفاهی ایران مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد، (1384) خاطرات محمد یگانه، مصاحبه کننده ضیاء صدقی به کوشش حبیب لاجوردی، تهران: ثالث.
طیرانی، امیر (1382) محاکمات سیاسی در ایران (از سال 1333 تا 1352)، تهران: علم.
عباسی، ابراهیم (1383) دولت پهلوی و توسعه اقتصادی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
علم، اسدالله (1371) گفتگوهای من با شاه(خاطرات محرمانه امیر اسدالله علم)، ترجمه گروه مترجمان انتشارات طرح نو زیر نظر عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: طرح نو، چاپ سوم، جلد دوم.
علم، محمدرضا (1387) سهم فرهنگ سیاسی ایران در ناپایداری احزاب، تهران: نیک فرجام.
فالاچی، اوریانا (1375) مصاحبه با تاریخ، ترجمه پیروز ملکی، تهران: امیرکبیر. چاپ دوم، جلد دوم.
فردوست، حسین (1371) ظهور و سقوط سلطنت پهلوی خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، تهران: اطلاعات، چاپ چهارم، جلد اول.
فوران، جان (1388) مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ نهم.
فوکو، میشل (1386) ایرانیها چه رؤیایی در سر دارند؟، ترجمه حسین معصومی همدانی، تهران: هرمس، چاپ چهارم.
فونتن، آندره (1364) یک بستر و دو رؤیا تاریخ تنش زدایی«1981-1962»، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی،. تهران: نشرنو، چاپ پنجم
فیوضات، ابراهیم (1375) دولت در عصر پهلوی، تهران: انتشارات چاپخش.
کاتوزیان، محمدعلی (همایون) (1372) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ سوم.
کدی، نیکی آر (1369) ریشه های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: قلم.
گراهام، رابرت (1358) ایران: سراب قدرت، ترجمه فیروز فیروزنیا، [بی جا]: سحاب کتاب. گازیوروسکی. مارک ج (1371) سیاست خارجی آمریکا و شاه، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوم. مثل برف آب خواهیم شد «مذاکرات شورای فرماندهان ارتش» (دی – بهمن 1357)، (1366) تهران: نی؛ چاپ سوم.
محمدی، محمد (1358) شناخت حقیقت دکتر مظفر بقایی در پیشگاه تاریخ، [بی جا]: یارم چاپ.
مدافعات مهندس مهدی بازرگان در دادگاه تجدیدنظر غیر صالح نظامی، [بی تا] [بی جا]: [بی نا].
مدنی، سید جلال الدین (1369) تاریخ سیاسی معاصر ایران، تهران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ سوم، جلد اول و دوم.
مدیرشانه چی، محسن (1375) احزاب سیاسی ایران با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیستها، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
مسعودانصاری، احمدعلی (1386) پس از سقوط سرگذشت خاندان پهلوی در دوران آوارگی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ ششم.
معدل، منصور (1382) طبقه سیاست و ایدولوژی در انقلاب، ترجمه محمدسالار کسرایی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
نجاتی، غلامرضا (1384) تاریخ بیست و پنج ساله ایران (از کودتا تا انقلاب)،. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ هفتم، 2جلدی.
نراقی، احسان (1381الف) از کاخ شاه تا زندان اوین، ترجمه سعید آذری، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ چهارم.
نراقی، احسان (1381ب) آن حکایت ها گفتگوی هرمز کی با احسان نراقی، مصاحبه کننده هرمز کی، تهران: حکایت قلم نوین (جامعه ایرانیان سابق)، چاپ سوم.
________ (1382) در پی آن حکایت ها، تهران: حکایت قلم نوین (جامعه ایرانیان سابق).
واقفی، مجید (1360) نقش دولت در اقتصاد ایران: 1332-1357، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده اقتصاد.
یوسفی فر، شهرام (1384) حزب ملیون به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
اسماعیلی، حمیدرضا (1388) «فرهنگ سیاسی هیأت حاکم در دوره پهلوی دوم» فصلنامه مطالعات تاریخی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ش 26، (27 تا 65).
برزین، سعید (1373) «ساختار سیاسی – طبقاتی و جمعیتی در ایران» اطلاعات سیاسی – اقتصادی، ش9-10، (14 تا 21).
بهشتی، محمدباقر (1372) «بررسی بهره وری در سازمان های دولتی ایران و راههای افزایش آن» به کوشش ابوالحسن فقیهی، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسائل اداری ایران، تهران: علامه طباطبایی.
رستم، فرهاد (1376)، «اسناد در وزارتِ دربار (1330 تا 1334 و 1336 تا 1340) گزارشهای روزانه حسین علا به محمدرضا پهلوی» تاریخ معاصر ایران، ش2، (123 تا 174).
صدیقی، محبوبه (1389) «نگاهی به پدیده نوسازی»،
http/www.dowran.ir/show.php?id108129504=
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1379) «رژیم های سلطانی مورد رژیم پهلوی در ایران» ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی و محمدسعید قائنی نجفی، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش9-10، (12 تا 31).
مدیرشانه چی، محسن (1373) «نقش نظام اداری در توسعه سیاسی ایران در مقطع زمانی 1357 – 1320» مجله ایران فردا، ش13 – 14، (71 تا 74).
اسناد پرونده حزب مردم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.