جنگ ابزارهای ایرانیان در عصر ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی مرکز اندیمشک

چکیده

اردشیر اول بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی پس از آن که حکومت ملوک الطوایف - اشکانی – را برانداخت به تشکیل ارتشی منظم و نیرومند روی آورد ارتشی که سال های بعد توانست به کمک ابزار و آلات تعرضی و دفاعی درجدال با دشمنان ایران زمین به موفقیت های در خور توجهی دست پیدا کنند. جانشینان او هم در جنگ های تهاجمی و هم در جنگ های دفاعی قادر بودند تا به کمک سلاح های متنوع جنگی بسته به شرایط رزمی در برخورد با دشمنان خود در مکان های مختلف فنونی خاص به کار گیرند به گـونه ای که در جدال با رومیان که در تهاجمات خود به سر حدات و نواحی داخلی ایران پس از هجوم و یغماگری عقب نشینی اختیار کرده و همواره در قلاع مستحکم خود آرایش دفاعی می گرفتنددر جهت تسخیر قلاع آنها از طریق منجنیق و دژکوب عمل کنند و در بسیاری از مواردی برآن ها پیروز شوند و یا در جنگ با ترکان و اقوام بیابانگرد شرقی به پیروزی های قابل قبولی دست یابند که این امر محصول موارد مختلفی چون نیروی انسانی لازم، اقتباسات از ابزارآلات جنگی از دیگر ملل و حکومت های پیشین ایران،  ابداعات جدیددر زمینه اسلحه سازی، کارگاه های مناسب (جهت اسلحه سازی)، توان و مانور بالای نظامی، افزار جنگی بومی و سواره نظام نیرومند و قوی بوده است. هدف نویسنده در این پژوهش مختصر اطلاعات داده شده در موردد جنگ ابزارهای این دوره و نحوه ی به کارگیری آنها توسط ساسانیان در میادین جنگ می باشد که حتی الامکان سعی شده از منابع معتبر مربوط به این دوره برداشت گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Iranian weapons in period of Sassanid

نویسنده [English]

  • Moslem Mirzavand
چکیده [English]

Ardeshir the first, the founder of Sasani kingdom, having overthrowing the Molouk altavayef kingdom-Ashkani kingdom- set out to raise a powerful army. An army that in a few years later was capable of achieving remarkable successes in confronting Iranian’s kingdom enemies with the help of assaulting and defending weaponries. His substitutes also in both assaulting and defending wars were able to defeat the enemies based on different war situations with the help of various weapons. For instance in confrontations with the Romans who had assaulted the Iranians borders and had retreated to their castles to defend their achievements, the Iranians had mostly usually surmounted the Romans making use of catapults and portcullis-knockers to go through their hindrances. Also, Iranians had achieved significant successes over the Turkish army and the eastern desert-dwellers people. These successes originated from different factors such as enough military forces, various excerpts from former Iranians governments and other nations’ weaponry system, creativity in producing weapons, suitable workshops for producing weapons, powerful army maneuver, powerful domestic weaponry system and powerful horseback riding forces. The author of the present study seeks to introduce the weaponry system of the Sasani kingdom and their use of this armament in the battlefields. It has been attempted to apply accurate sources of the Sasanians’ period in order to gather terse and precise information.

کلیدواژه‌ها [English]

  • armament
  • Sasanian
  • Shapour the second
  • weapon
  • castle
  • The Romans
ابن بلخی،(1385)، فارسنامه، تحشیه و تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر
اصفهانی، حمزء(1367)، تاریخ شاهان و پیامبران(سنی ملوک الارض و الانبیاء)، ترجمه جعفر شعار، چاپ دوم، تهران، نشر امیرکبیر.
البلاذری، احمدبن یحیی، (1364)، فتوح البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه آذرتاش آذرنوش، به تصحیح محمد فرزان،  چاپ دوم، تهران، انتشارات سروش.
امام شوشتری، محمدعلی،(1345)، «ارزش تعلیمات جنگی در عصر درخشان ساسانی»، مجله بررسی های تاریخی، شماره چهار، سال یکم.
ابن ندیم، محمدبن اسحاق،(1381)، الفهرست، ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدن ها.
بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد،(1386)، تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، چاپ اول، تهران، نشر هرمس.
 
پروکوپیوس، (1382)، جنگ های ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، چاپ چهارم، تهران، نشر علمی و فرهنگی.
پور بهمن، فریدون، (1386)، پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاء سیکارودی، چاپ اول، تهران، نشر امیرکبیر.
پورداود، ابراهیم،(1382)، زین ابزار (جنگ ابزارهای باستانی ایران)، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر.
________، (1347)، «زین ابزار فلاخن»، مجله بررسی های تاریخی، شماره سیزدهم، سال سوم.
_________، (1346)، «زین ابزار کمان و تیر»، مجله بررسی های تاریخی، شماره یک، سال دوم.
تاج بخش، احمد،(1381)، تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام، چاپ اول، تهران، نشر یادواره کتاب.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد، (1368)، تاریخ ثعالبی(غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، ترجمه و مقدمه زتنبرگ و دیباچه مجتبی مینوی، پیشگفتار و ترجمه محمد فضائلی، چاپ اول، تهران، نشر نقره.
حکمت، علیرضا،(1350)، آموزش و پرورش در ایران باستان، چاپ اول، تهران، نشر چاپخانه کیهان.
خیام، عمربن ابراهیم، (1385)، نوروزنامه، به تصحیح مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران، نشر اساطیر.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود،(1384)، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چاپ ششم، تهران، نشر نی.
ذکاء، یحیی، (1350)، ارتش شاهنشاهی ایران از کورش تا پهلوی، تهران، نشر چاپخانه وزارت فرهنگ و هنر.
راوندی، مرتضی، (1387)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد اول، چاپ ششم، تهران، نشر نگاه.
زرین کوب، عبدالحسین، (1374)، روزگاران ایران( گذشته باستانی ایران)،  چاپ اول، تهران، نشر سخن.
سامی، علی، (1388)، تمدن ساسانی، جلد دوم، چاپ اول، تهران، نشر سمت.
______، (1389)، تمدن هخامنشی، جلد اول، چاپ اول، تهران، نشر پازینه.
شارپ، رلف نارمن، (1384)، فرمان های شاهنشاهان هخامنشی، تهران، نشر پازینه.
شیپمان، کلاوس، (1384)، مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری، چاپ اول، تهران، نشر فرزان روز.
طبری، محمد بن جریر،(1368) تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، نشر اساطیر
ضیاءپور، جلیل، (1343)، پوشاک باستانی ایرانیان (از کهن ترین زمان تا پایان شاهنشاهی ساسانی)، تهران، نشر هنرهای زیبای کشور اداره کل موزه ها و فرهنگ عامه.
عمید، حسن،(1381)، فرهنگ فارسی عمید، جلد دوم، چاپ بیست و پنجم، تهران، نشر امیر کبیر.
غفوری، علی، (1388)، تاریخ جنگ های ایران ( از مادها تا به امروز)، چاپ اول، تهران، نشر اطلاعات.
فرخ، کاوه، (1387)، سواره نظام زبده ارتش ساسانی، ترجمه بهنام محمد پناه، چاپ اول، تهران، نشر سبزان.
فرشاد، مهدی،(1355)، «بررسی مهندسی کمان های باستانی ایران»،مجله بررسی های تاریخی شماره سه، سال یازدهم.
قائدان، اصغر، (1386)، « منجنیق در نبردهای مسلمانان»، نشریه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره صد و سیزدهم.
قوزانلو، جمیل، (1315)، تاریخ نظامی ایران، جلد اول، تهران، نشر چاپخانه مرکزی.
کریستن سن، آرتور، (1384)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، چاپ چهارم، تهران، نشر صدای معاصر.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک،(1347)، زین الاخبار، به تصحیح، تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی، تهران، نشر بنیاد فرهنگ ایران.
مارسلن، آمیئن، (1310)، جنگ شاپور ذوالاکتاف بایولیانوس امپراتور روم، ترجمه محمد صادق اتابکی، تهران، نشر اداره شواری نظام.
مبارکشاه، محمدبن منصور بن سعید،(1346)، آداب الحرب و الشجاعه، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، نشر اقبال.
محمد پناه، بهنام، (1387)، نبردهای ایران و روم، چاپ اول، تهران، نشر سبزان.
مشکور، محمد جواد،(1348)، تاریخ سیاسی ساسانیان، جلد دوم، چاپ دوم، تهران، نشر امیرکبیر.
___________، (1367)، تاریخ سیاسی ساسانیان، جلد اول( بخش دوم)،  چاپ دوم، تهران، نشر دنیای کتاب.
مقتدر، غلام حسین،(1320)، تاریخ نظامی ایران، چاپ سوم، تهران، نشر چاپخانه بهار.
___________،(1362) جنگ های هفتصدساله ایران و روم، چاپ اول، تهران، نشر دنیای کتاب.
مقدسی، مطهربن طاهر،(1381)، آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، جلد اول، چاپ دوم، تهران، نشر آگاه.
مهرین (شوشتری)، عباس، (بی تا)، ایران نامه یا کارنامه ایرانیان در عصر ساسانی، تهران، نشر آسیا.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه،(1380)، روضه الصفافی سیره الانبیاء و الملوک الخلفا،  تحشیه و تصحیح جمشید کیان فر،  جلد دوم، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر
نژاد اکبری مهربان، مریم، (1387)، شاهنشاهی ساسانیان، چاپ اول، تهران، نشر مطالعات و نشر کتاب پارسه.
نفیسی، سعید، (1383)، تاریخ تمدن ایران ساسانی،  به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر.
نولدکه، تئودور، (1378)، تاریخ ایرانیان و عرب ها در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب، چاپ دوم، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نیر نوری، حمید، (1345)، سهم ایران در تمدن جهان، چاپ دوم، تهران، نشر شرکت ملی نفت ایران.
یادگار زریران،(1374)، (متن پهلوی با ترجمه فارسی و آوانویسی لاتین و سنجش آن با شاهنامه) یحیی ماهیار نوابی، چاپ اول، تهران، نشر اساطیر.