مواضع و عملکرد مراجع تقلید و روحانیت شیعه با کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

با وفات آیت‌الله بروجردی مرجعیت شیعه دچار تکثر شد. تصور حاکمیت این بود که کثرت مراجع تقلید از قدرت، نفوذ و بالتبع ایستادگی آنان خواهد کاست، اما بر خلاف این گمان از آغاز دهه چهل تا طرح کاپیتولاسیون مجتهدین طراز اول به پیشقدمی امام خمینی (ره) در برابر برنامه های خلاف قانون و شرع حاکمیت ایستادگی کردند که بارزترین آنها اصلاحات ارضی و انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. مسأله اصلی پژوهش چگونگی مواجهه مراجع تقلید شیعه با طرح کاپیتولاسیون است و چرایی این نکته که اتحاد سابق مراجع در زمان طرح لایحه کاپیتولاسیون تکرار نشد و در مقابل، آنان با یک اقدام تقریبا هماهنگ نسبت به تبعید امام خمینی (ره) واکنش نشان داده و با اقداماتی که به عمل آوردند، زمینه‌ساز اقامت ایشان در نجف اشرف شدند. مدعای پژوهش این است که اگرچه مرام و مسلک سیاسی متفاوت علما و همچنین سیاست سخت حاکمیت در برخورد با مردم و به ویژه حمله به فیضیه سبب عدم اتحاد و جدایی مراجع تقلید شد اما تبعید امام خمینی (ره) بار دیگر زمینه همکاری و اتخاذ تصمیم واحد از سوی آنان با هدف حفظ جایگاه و اعتبار روحانیت شیعه در برابر حاکمیت را فراهم آورد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی متکی به اسناد و مدارک دست اول تاریخی به واکاوی این مسئله پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Positions and Functions of Marja's and Clergy of Shia about Capitulation and Imam Khomeini's Exile

نویسندگان [English]

  • Hoseinali Qorbani 1
  • Mehdi Zamani 2
1
2
چکیده [English]

With the death of Ayatollah Boroujerdi, Shia marjaʿiyah turned to be pluralistic. The state assumed that the frequency of maraji taqlidi   will reduce their power, influence, and of course resistance; in contrast, from the 1960s up to the ratification of capitulations, the most prominent mujtahids  with the leadership of Imam Khomeini resisted in the face of all the illegal and anti-religion plots of the state, the most salient of which were Land Reforms and State and Provincial Associations. The main purpose of this study is to find the reason of schism and dispersion between Shia marja’iyah at the time of the ratification of capitulations. The contention of the study is that the tough policy of the state in confronting the people, and especially attacking Fayzieh, lead some of the Ulamas to change their views to continue the resistance and refuted to follow Imam Khomeini in fighting against the regime. In this study, by using the descriptive-analytical method and by relying on first-hand historical documents, it has been tried to deal with this question.

اسناد انقلاب اسلامی، ج 1.تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی،‌1369.
ـــــــــــــــــــ، ج 2. تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی،‌ 1374.
ـــــــــــــــــــ، ج 3. تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
ـــــــــــــــــــ،‌ ج 4،‌ تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
ـــــــــــــــــــ، ج 5، تهران: ‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
امامی، محمد مهدی. زندگینامه آیت الله گلپایگانی به روایت اسناد،‌ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387. تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی(از مرجعیت امام خمینی (ره) تا تبعید)، ج 1، به کوشش عبدالوهاب فراتی، تهران:‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379.
چلونگر، محمد علی. کاپیتولاسیون در تاریخ ایران،‌ تهران: نشر مرکز1382.
خاطرات 15 خرداد (دفتر پنجم)، به کوشش على باقرى،تهران: دفتر ادبیات انقلاب اسلامى،1376.
خاطرات آیت الله طاهری خرم آبادی، تدوینگر مصطفی قلی زاده علیار، تهران:‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1389.
خاطرات آیت الله محمد علی گرامی، به کوشش محمد رضا احمدی، تهران:‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
دوانی،‌علی. نهضت روحانیون ایران،ج 3 و 4، تهران:‌ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377.
رجبى، محمد حسن. زندگینامه سیاسى امام خمینى، تهران: مرکزسناد انقلاب اسلامى،1378.
روحانی، حمید. نهضت امام خمینی، ج 2، تهران:‌مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1364.
ـــــــــــــ.. بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، تهران:‌انتشارات راه امام، چاپ یازدهم، 1360.
سیر مبارزات امام خمینی (ره) در آینه اسناد به روایت ساواک، ج 4، تهران:‌موسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1386.
سیر مبارزات امام خمینی (ره) به روایت اسناد شهربانی، تهران:‌ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1383.
کمالیان،‌ محسن و علی اکبر رنجبر کرمانی، عزت شیعه (روایت صدر 1) تهران: مولف،1377.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر. دوران مبارزه،‌ زیر نظر محسن هاشمی، قم:‌ دفتر نشر معارف‌ چاپ اول، 1376ب)مقالات:
ابوالحسنی (منذر)، علی. «روابط و مناسبات آیت الله حاج شیخ حسین لنکرانی و امام خمینی». در تاریخ معاصر ایران، بهار و تابستان 1381، ش 21 و 22.
آقایی، عبدالرضا. رشد آموزش تاریخ،  «دوران تبعید امام خمینی (ره) در ترکیه» ، تابستان 1388، ‌شماره 35.
فصلنامه یاد، سال هفتم، 1371، شماره 28.
گفتگو سه موج حادثه ساز تا انقلاب دینی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی (دانشگاه اصفهان) بهار 1378، پیش شماره 2.
مجله حضور، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، شماره دوم آبان 1370.