سیمای ایرانشهر ساسانی در سدۀ چهارم میلادی در منابع رومی: تصویرسازیِ دوگانۀ مسیحی‌-پاگانی از شرق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مؤسسه پژوهش‌های عالی سوربن، پاریس

چکیده

سدۀ چهارم مسیحی، که با چرخش کنستانتینی و انقلابِ مذهبی آغاز شد، بی­گمان یکی از مهم‌ترین سده‌­های تاریخ است که منشاء تحولاتی بزرگ و ژرف در امپراتوری روم و به تبعِ آن، جهانِ مدیترانه­‌ای شد و همسایۀ خاوریِ روم یعنی ایرانِ ساسانی نیز به هیچ روی از این دگرگونی­‌ها برکنار نماند. به این ترتیب دوره‌­ای که در نیم‌سدۀ اخیر پژوهشگران آن را با برچسبِ جذاب و سازندۀ پسین­ باستان (Late Antiquity) شناسایی کرده­‌اند، آغاز گشت. پئیدیای یونانی -که سپس پاگانیسم خوانده شد- با سرعت بیشتری جای خود را به فرهنگ و اندیشۀ شرقی (خاورنزدیکی داد) و تلاشِ نافرجامِ ژولیانِ مرتد برای نجاتِ جهانِ هیجان‌­انگیزِ کلاسیک با شکست روبرو گشت. نه تنها ایرانشهر و ایرانشهریان در همۀ این رخدادهای مهم نقش‌­آفرینی کردند، بلکه تأثیراتی جدی پذیرفتند. به ­گونه­‌ای که سدۀ سوم میلادی را باید دورۀ گذار در تاریخ ایران دانست. این دو مهم یعنی دگرگونی در جهان‌­زیستِ مشاهده‌­گر (روم) و تحولات در درونِ سوژه (ایرانشهر) اهمیتِ بررسیِ موضوع سیمای ایرانشهر در منابعِ رومیِ این دوره را نمایان می‌­کند. بر پایۀ این پژوهش در این دوره نگرشِ و دریافتِ رومیان از ایرانشهر به دو جناح کلاسیک‌-پاگانی کهن و کلیسایی‌-مسیحیِ نوین بخش‌بندی شد و پژوهشگر شکاف و تعارض فراوانی میانِ این دو جریانِ تاریخ‌نگاری مشاهده می­‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Image of Sasanian Iranshahr in 4th century CE., in the Roman sources: The twofold Christian-Pagan depiction of the East

نویسنده [English]

  • Bahram Roshan-Zamir
EPHE
چکیده [English]

The 4th century CE, which began with the Constantinian shift and the religious revolution, is undoubtedly one of the most important centuries in the course of history, the origin of magnificent and profound changes in the Roman Empire and, consequently, in the Mediterranean world and its eastern neighbor, Iranian Empire. The Sassanids were not excluded from these changes by no means. Thus, the period the scholars have identified the Late Antiquity begins. The Greek Paedia - then called Paganism - more rapidly gave way to the Eastern culture and the oriental thoughts. Julian's last champion of the classical pagan world failed to save the old order. Iranshahr and its inhabitants played a role in these crucial events and had a serious impact. In such a way, the 3rd century CE (emergence of the Sasanians) should be considered a period of transition in the history of Iran. These two critical changes in the observer viewpoint (Rome) and the developments within the subject (Iranshahr) show the importance of studying the issue of the image of Iranshahr in the Roman sources of this period. Based on this research, in this period, the attitude and perception of the Romans about Iranshahr were divided into two classical-pagan and ecclesiastical-Christian factions, and one observes conflicts between these two currents of historiography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranshahr
  • Rome
  • Julian
  • Eusebius
  • Ammianus Marcellinus