شاه اسماعیلِ صفوی در حکایت تُرکی

نوع مقاله : ترجمه

نویسندگان

1 دانشیار مطالعات دینی دانشگاه نیاگارا

2 دانشگاه خلیج فارس بوشهر. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه معارف اسلامی

3 گروه تاریخ دانشگاه شیراز

چکیده

شاه اسماعیل، اولین پادشاه صفوی (930-907 ق/ 1524-1501 م)، در قرن شانزدهم میلادی سلسله‌­ای ایجاد کرد که تا قرن هجدهم ایران را به شکل یک دولت قدرتمند شیعی درآورد و خود همچون یک شخصیت بحث‌برانگیز در تاریخ جهانِ اسلام باقی ماند؛ چنان‌که شواهد حاکی است او خود را در حد یک تجسم نیمه‌خدایی معرفی کرد. این مقاله، «حکایت» یعنی داستانِ آهنگین ترکی را دربارۀ شاه اسماعیل بررسی می­کند. حکایت یک نوع روایت شفاهی است که در اینجا، براساس یک شخصیت تاریخی که خود را به شکل یک منجی مطرح می­کند شکل گرفته است. اگرچه حکایتِ شاه اسماعیل تا حدود زیادی فراموش شده بود، اما در قرن هفدهم دوباره منتشر شد. حکایت شاه اسماعیل در حالی‌که با ساختار ادبی حکایت­‌ها مطابقت دارد، بخش­های خاصی از آن تحت تأثیر منابع بیرونی، از جمله گزارش­های اروپاییان، سالنامه‌­ها و زندگی­نامه‌­های افسانه‌وار صفوی می‌­باشد. علی‌رغم پایه و اساس تاریخی آشکار، حکایت شاه اسماعیل دگرگونی قابل ملاحظه‌­ای را در هویت و شخصیت شاه اسماعیل نشان می‌دهد. گرچه او در طی زندگی به عنوان یک فرمانروای مستبد و بی‌رحم نشان داده شده است، اما در این حکایت با آهنگ بانجو ـ‌که نوعی ساز زهی است و جایگزین شمشیرش شد‌ـ به یک نوازنده تبدیل شد. بانجو ابزاری است برای معرفی شخصیت جدید شاه اسماعیل به­عنوان پهلوانی مردمی.

عنوان مقاله [English]

The transformation of Shah Ismail Safevi in the turkish Hikaye

نویسندگان [English]

  • Amelia Gallagher (Author) 1
  • somaye Bayati (Translator) 2
  • Mohamad ali Ranjbar (Translator) 3
1 Religious Studies, Niagara University
2 Bushehr Persian Gulf University. Faculty of Literature and Humanities. Islamic Education Group
3 University of Shiraz, Iran
چکیده [English]

As the first Safavid monarch, Shah Ismail Safevi (d. 1524)
established a dynasty that ushered Iran into the eighteenth century as a
predominately Shî’î state. Shah Ismail remains a controversial figure of
Islamic history, as evidence suggests that he promoted himself as semi-divine
incarnation. This article explores the Turkish minstrel tale (hikâye) of Shah
Ismail. The hikâye is a type of oral narrative that, in this case, is based on a
historical figure who promoted himself as a messianic figure. By the time
Shah Ismail’s hikâye began to circulate in the seventeenth century, however,
this belief had largely dissipated. While Shah Ismail’s hikâye conforms to the
structure of the genre, certain episodes of this cycle reveal the influence of
outside sources, including European reports, Safavid chronicles, and Safavid
legendary biographies. Despite the apparent basis in history, Shah Ismail’s
hikâye demonstrates a remarkable transformative ability. Feared as a ruthless despot during his lifetime, Shah Ismail becomes a poetic maestro in the
hikâye, with his sword replaced by his saz, the banjo-like stringed instrument
that is the weapon of choice for Shah Ismail’s new persona of folk hero